Уруйдан улууттан улуубут!

А.Е. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иннигэр «Сунтаардар Сэргэй Сибиэрэп аатынан сылларын аһаллар» диэн ыҥырар-угуйар сурук ыраахтан дьэрэлийэн киһи бөҕөнү түмтэ.

Ыгыаттаттан С.А. Зверев-Кыыл Уолун түмэлиттэн улуу киһибит олорбут олоҕун барытын кэрэһэлиир быыстапка кэлэн биир сааланы киэптии турунан кэбиспит. Аллараа этээскэ Сунтаар улууһун бородууксуйата, аатырар Элгээйи бичиэнньэтиттэн саҕалаан эт – үүт оҥоһук анньан кэбиспит.

Иккис этээскэ, били этэргэ дылы, оһуокайы оройуттан туттулар, эҥээриттэн ыллылар, муннуттан да сиэттилэр диэбит курдук. Күннээх сиргэ сылдьар, таастаах сиринэн хаамар Сунтаар ааттаах-суоллаах, кылыгырас кылыһахтаах Кураһайтан, кэрэ- нарын Лилияттан, чоҕул хара харахтаах Ырыа Дьааархантан саҕалаан бары бааллар. Түөлбэ күөл саҕа түһүлгэлэр манна тэрилиннилэр. Ол быыһыгар маастардар атыы-быыстапкалара буолла. Сиэйэттэн эдьиийдии-балыстыы Варя, Роза кылтан оҥоһуктара ( сэлээппэлэрэ, суумкалара) итии бэриски курдук атыыланнылар. Харчы сылгы сиэлигэр, кутуругар сытар эбит.

Дьэ, онтон үс чааһы быһа олорон эрэ кэнсиэр көрдүбүт ээ. Отой ураты көрүүлээх, талааннаах режиссер Алексей Степанов Сергей Зверев илэ бэйэтин санатар тойуктаах Айсен Федоровы Кыыл Уолун курдук таҥыннаран таһааран “Сарсын сарсын сарсыарданан” аспыта, тойуксуттар туойан доллоһуппуттарыгар күн кылбайа тахсыыта кэнсиэри хара ааныттан сэргэхситтэ. Маны өрөспүүбүлүкэ култуураҕа миниистирэ Афанасий Ноев бэлиэтээтэ. Кыыл Уолун түмэлиттэн ылыллыбыт уот нэһилиэк, улуус баһылыктарын илиилэринэн ааһан кэлэн бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ бэлиэтэнэр чэрчитинэн миниистиргэ туттарылынна. Баһылыкпыт Анатолий Григорьев: «9 кырыылаах сүдү киһибит сыла “Уол Дуолан бухатыыр” олоҥхонон саҕаланна, ыһыаҕынан салҕаныа, Москванан түмүктэниэ», — диэтэ. Маны минисстир Афанасий Иванович бигэргэттэ, онон урут улуу киһибит ыккый ойуур быыһыттан барбыт буоллаҕына, билигин Сибиэрэп оонньуулара бүтүн өрөспүүбүлүкэ аатыттан дуорайыахтара.

С. А. Зверев аатынан Үҥкүү тыйаатырын артыыстарын үҥкүүлэрин көрдүбүт, “Кыл саха” тыыннаах доҕуһуолун, Дьүрүйээнэ хомуһун дуоһуйа иһиттибит. “Батас” диэн үҥкүүнү сөргүппүттэр. Онно бастакы үҥкүүлээбит эр дьон Ньурбаттан, Сунтаартан көмөлөспүттэр. Хайдах эрэ, олох ураты тыыннаах үҥкүү.

Баар-суох норуодунай суруйааччыбыт Сайаны кытта тахсан хоһоон аахпыттарыгар, микрофон хаппырыыстааһын бөҕө, тоҕо да тута уларыта охсубатахтара буолла. Хоһоон ааҕааччылартан сорохторо оннуларын була сатаан сыанаҕа төттөрү-таары хаамыы, тылы билбэт буоллахха, хара ааныттан тутан туруохха наада. “Айыллыы”, “Түһүлгэ” үҥкүүһүттэрэ тыйаатыр үҥкүүһүттэриттэн улахан уратылара суох, аһара үчүгэйдэр. Норуот ырыатын ыллаачы оҕолорбут, “Дьүһүйүү” фольклорнай ансаабыл өссө ордуктар дуу дии санаатым.

Кэнсиэр биир кылаан чыпчаалынан Антонина Хобусарова тылларыгар, Сэгэй дьүрүлүгэр сыл өрөгөй ырыата “Уруйдан улууттан улуубут” диэн “Өрөгөй” ансаамбыл толоруутугар ырыа сүрэхтэниитэ буолла.

Игирэ уолаттарбыт Герман, Гена Ивановтар соһуччу ойон тахсан, “Дойдубут бэлэҕэ” оонньуу ыытаннар, саалы олус сэргэхситтилэр. Уолаттарбыт саҥаран-иҥэрэн сэргэхтэрэ сүрдээх. Сүүйүүлэр сыыппаранан буоллулар. Кэмпэндээйи 10 киилэлээх тууһун 19 эрээт нулевой миэстэтигэр олорооччу ылан соһуйда ( Улуу Сибиэрэп төрөөбүт 1900 сыла). Биир дьааһык ынах арыытын 2-с эрээт 5 миэстэтигэр олорбут далбар ылла ( 25 төрөөбүт күнэ). 9-с эрээт 4 миэстэтигэр олорбут оҕом учуутала Альбина Вадимовна ( 4 ый – муус устар 9 күнүгэр улууска Сибиэрэп күнэ) убаһа кэнники атаҕын – буутун сүктэ. Дьэ, онтон улуу Андрей Чикачев сыаната биллибэт хартыынатын 12-с эрээт 5 миэстэтигэр олорооччу кыыс ылан, үөрүөн үөрдэ ( 125 үбүлүөйдээх сыла).

Чаҕылхай ырыаһыттарбыт Күндүл, Мичиллэй, Ирена Файрушина, Санита Ай, Сиэйэ Уола, Дуолан ис-истэриттэн дьолунан туолан, сырдаан тахсаннар өлбүтү да өндөтүөхтүү эрчимнээхтик, кыыһырбыты да уҕарытыахтыы намыыннык ыллааннар, уҕараабат ытыс тыаһын ылыахтарын ыллылар.

Сергей Зверев ансаамбылыгар кыттыылаахтарын 11 киһини улуус салалтата ыҥыран чиэстээтэ, остуол тэрийдэ. Кырдьаҕастар олус үөрэн тарҕастылар. Дьон үөрүүтэ бу буолар тэрээһин сыалын ситиитэ.

Сунтаартан 150-ча киһи кэлэн кыттыыны ылан барда. Барыта 500-чэ киһи кытынна. Бачча үлүгэр киһини биир тыыҥҥа түмэргэ, тэрээһини чаҕылхайдык ыытарга улуус култууратын хотуна Саргылаана Омукова салайааччылаах хамаанда олус бэркэ үлэлээтэ. Билиэт эрдэ бүтэн хойутаан хобо тиктибиттэр матаннар, ыт атаҕын тутаннар хомойуу бөҕө. Дыбарыаһы ууннары тардар кыах суох.

Зинаида ФЕДОТОВА-Дьол Кыыма

Поделиться:  https://xn--80aaaa5dcaagtfcekni.xn--p1ai/uluu-kihi-utuma/