Бүлүү сүнньүн олоҥхолорун чинчийэр эдэр учуонай

Кэлэр кэмҥэ төрөөбүт сахабыт тылын, култууратын тутан хааларга, салгыы сайыннарарга аныгы кэм сиэригэр, тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн, сөптөөх суолу тобулан үлэлии-хамсыы сылдьар үтүө дьонноохпут. Ийэ тылы харыстааһын, бастатан туран, оҕону төрөөбүт тылынан иитииттэн, ыччакка сахалыы тыыны иҥэрииттэн саҕаланар. Саха тылын сайыннарыыга туһуламмыт араас бырайыактары толкуйдаан, ону олоххо киллэрэн көдьүүстээхтик үлэлэтии манна төһүү күүс, тирэх буолара саарбаҕа суох. Бу курдук кэскилгэ туһаайыллыбыт дьоһун үлэлэри, бырайыактары билим эйгэтин үлэһиттэрэ, учуонайдар  ылсаллара үөрдэр. 

Биир оннук төрөөбүт тылы сайыннарыыга, фольклору үйэтитиигэ үгүс бырайыактарга үлэлэһэ сылдьар кэрэ аҥаар, филология билимин хандьыдаата, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун старшай научнай үлэһитэ Айталина Кузьмина бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр ыалдьыттыыр. Эдэр учуонайы кытта билим ураты эйгэтин сэгэтэн, чинчийэр үлэ-хамнас тула кэпсэтэбит.

– Айталина Ахметовна, саха киһитин сиэринэн кэпсэтиибитин билсиһииттэн саҕалыах.

– Мин бэйэм Ньурба улууһун Күндээдэ нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Уон оҕолоох Дмитриевтэр дьиэ кэргэннэригэр улахан оҕонон күн сирин көрбүтүм. Аҕам Ахмет Андреевич Дмитриев саха тылын, литературатын учуутала, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ этэ. Кини сирдээбит суолунан саха тылын салаатыгар үөрэнэ киирбитим диэххэ сөп. Саха салаатын 2003 с. бүтэрбитим. Ол кэнниттэн гуманитарнай чинчийэр институкка аспиранынан киирбитим. Научнай салайааччым Василий Васильевич Илларионов буолар. Бүлүү сүнньүн олоҥхолорун чинчийэр үлэбин салайбыта. Бу Бүлүү бөлөх улуустар олоҥхолорун чинчийэн, 2008 с. Улан-Удэ куоракка хандьыдаат диссертациятын көмүскээбитим. Билигин Гуманитарнай чинчийии институтугар үлэлии сылдьабын. Институппут аата кэлин уларыйан «Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар проблемаларын института» диэн буолбута. Онно фольклористика уонна литературоведение салаатыгар старшай научнай үлэһит быһыытынан үлэлиибин.

­– Устудьуоннуу сылдьан инникитин салгыы аспирантураҕа үөрэниэм, олоҕум суолун билими кытта ситимниэм диэн санаа баара дуо?

– Устудьуоннуу сырыттахпытына биһиги иннинээҕи куурустартан элбэх оҕо аспирантураҕа киирбитэ. Ону көрөн хайдах эрэ олус ымсыырбыппыт. Үөрэхпэр да үчүгэй этим, кыһыл дипломунан бүтэрбитим. Ол курдук аспирантураҕа киирбит оҕолору батыһан, доҕотторбун кытары тутуспутунан  үөрэнэ киирбиппит. Устудьуоннуур сылларбар Василий Васильевиһым курсовой үлэлэрбин, дипломнайбын салайбыта. Ити курдук, «билим хайысхатынан барар эбиппин» диэн санаа миэхэ биир күн соһуччу кэлбэтэҕэ, үөрэнэр сылларым тухары тиһиктээх үлэ түмүгүнэн, преподавателлэрим сыраларынан бу суолу туппутум диэххэ сөп.

– Билигин эдэр ыччат билимҥэ төһө тардыһар, сыстар быһыылааҕый?

– Биһиги саҕана хайдах эрэ буун курдук буола сылдьыбыта. Элбэх киһи, мин саастыылаахтарым, билимҥэ талаһар курдук этилэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ наукаҕа интэриэс мөлтөөтө диэбэппин эрээри, хайдах эрэ ордук атын хайысхалары талар буоллулар курдук. Чопчу саха тылын, фольклор өттүн ылар буоллахха, тоҕо эрэ бу хайысхаҕа талаһыы намыраата курдук. Аныгы оҕолор ордук практическай, рациональнай өттүн көрөллөр. Бу төһө хамнастаах, үүнүүлээх-сайдыылаах буолуоҕай диэн толкуйдууллар. Тоҕо диэтэххэ, аспирантураҕа үөрэнии, наукаҕа саҥардыы киирии олус уустук. Бастатан туран, кып-кыра истипиэндьийэҕэ сылдьаҕын, онон үп-харчы өттүнэн уустуктардаах диэххэ сөп. Оттон эдэр дьон, түргэнник атахтарыгар тураары, харчылаах, хамнастаах үлэҕэ тардыһаллар. Ол иһин манна үөрэнэргэ дьиэ кэргэн, төрөппүттэр өйүүллэрэ хайаан да наада, эбэтэр аҕыйах сылы хайдах эмэ тулуйдахха, бу наука эйгэтин, баҕа эрэ баар буоллар, олох аргыһа оҥостуохха сөп. Аны туран, кэлэктииптэн эмиэ улахан тутулуктаах. Кэлэктиипкэ араас саастаах дьон түмсүбүт буолар. Холобур, урукку кэм укулаатын илдьэ сылдьар, сэбиэскэй кэмнээҕи буһууну-хатыыны ааспыт саастаах кэллиэгэлэр бааллар. Олорго сөп түбэһэн, биир тылы булан үлэлээһин эдэр оҕолорго эмиэ уустук буолар эбит диэн көрөбүн. Манна кэлэктиип эдэр үлэһити төһө өйүүрэ улахан суолталаах. Хомойуох иһин, куруук өйүүр буолбатах. Ол иһин үлэлээн, үөрэнэн иһэн баран хаалар түбэлтэлэрэ эмиэ баар буолааччы. 

– Ол аата науканан дьарыктанааччы хамнаһа атын салаа үлэһиттэринээҕэр лаппа кыра дуо?

– Саҥа саҕалааччылары аһара умсугуппат курдук. Ол эрээри, дьиҥэр, үлэлээн бардахтарына, араас граннарга кыттыстахтарына, эбии харчы булуналларыгар кыах баар бөҕө буоллаҕа дии. Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка, холобур, ити өттүгэр олох атын таһымнаах быһыылаах. Академическай институттарга эмиэ оннук курдук. Уонна оттон, эдэр учуонайдары, дьиҥэр, өйүү сатыыллар. Холобур, эдэр учуонайдары өйүүр анал пуонда баар. Мин ол пуонданы туһанан Санкт-Петербурга баран архыыпка үлэлээн кэлбиттээхпин. Кыра брошюра таһаарарбар эмиэ бу пуонда көмөлөспүтэ. Уонна оттон бу араас таһымнаах куонкурус быһыытынан ыытыллар граннар бааллар, баларга хото кыттан иһиэххэ наада. Бастаан научнай салайааччы кыттар бырайыактарыттан, үлэлэһэр граннарыттан эҥин саҕалыахха сөп.

Уопсайынан, учуонай үлэтигэр араас граннар, стипендиялар олус күүс-көмө буолаллар. Мин 2014 сыллаахха Улла Йохансен аатынан DAAD (германская служба академического обмена) стипендиятыгар тиксэммин, ФРГ Бонн университетыгар Карл Райхл диэн түүр омуктар эпостарын үөрэтэр профессорга стажировкаланан кэлбитим. Саха олоҥхотун уонна киргизтэр «Манас» диэн эпостарын тэҥнээн көрбүтүм. Кэлин Карл Райхл сахалары интэриэһиргээн, 2015 сыллаахха Чурапчыга Олоҥхо ыһыаҕар ыалдьыттаабыта. Билигин да сибээспитин быспаппыт.

– Институккут олус элбэх бырайыагы үлэлэтэр. Чопчу эһиги салааҕыт туох бырайыактары ылсан үлэлии-хамныы олорорун билиһиннэрэ түһүөҥ дуо?

– Фольклористика уонна литературоведение институт биир кырдьаҕас салаата буолар. Институппутун Былатыан Ойуунускай 1935 сыллаахха төрүттүөҕүттэн баар. Ол кэмтэн бу салааҕа элбэх араас ааттаах-суоллаах, билиилээх учуонай үлэлээн ааста. Билигин тугунан дьарыктанаҕыт диир буоллахха, фундаментальнай наука буолан, Арассыыйа хотугулуу-илиҥҥи регионугар олохтоох омуктар, чопчулаан эттэххэ, саха омук уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар, фольклордарын уонна литератураларын поэтикатыгар үлэлиибит: уус-уран ньымаларын, сюжеттарын үөрэтэбит. Сүрүн үлэбит, бырайыакпыт итинник. Ону таһынан сылын аайы Олоҥхо ыһыаҕар анаан олоҥхону бэчээккэ бэлэмнээн таһаарабыт. Биирдиилээн улуустар эмиэ анаан сакаастааччылар. Олоҥхо ыһыахтарыгар дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээччибит. Билигин архыыпка сүрдээх элбэх матырыйаал харалла сытар. Биһиги иннибитинэ Сэһэн Боло, Андрей Андреевич Саввин, Василий Васильевич Илларионов, Петр Никифорович Дмитриев курдук фольклористарбыт сээркээн сэһэнньиттэртэн, талба талааннаахтартан суруйан хаалларбыт матырыйаалларын үйэтитэргэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатарга үлэни ыытабыт. Бу үлэбит олус судургу буолбатах: аныгы туох баар ирдэбиллэри тутуһаммыт научнай өттүнэн үөрэтэн да ылабыт. Тиэкискэ харыстабыллаах сыһыан диэни хайаан да тутуһабыт. Ол аата улуус, түөлбэ уратыта көһүннүн диэн соруктаах тиэкиһи хайдах баарынан көннөрбөккө таһаара сатыыбыт.

– Ону сэргэ төрөөбүт сахабыт тыла сайдарыгар үлэлэһэр аудиогид бырайыактааххыт.

– «Саха тыла – 400» диэн саха тылын харыстыыр уонна сайыннарар соруктаах уопсастыбаннай хамсааһын иитинэн Туймаада хочотун номохторун оптуобуһунан айаннаан иһэр дьоҥҥо кэпсиир аудиогид бырайыагын ылсан үлэлии сылдьабыт. Онно Саргылана Ноеваны кытта 30 номоҕу таламмыт, адаптациялаан, тиэкиһин суруйдубут. Туймаада хочотугар Эллэй, Омоҕой саҕаттан, Тыгын кэминээҕини, нууччалар кэлиилэрин, Туймаада хочотугар Дьокуускай хайдах олохтоммутун кэпсиир номохтору ыллыбыт. Ону тэҥэ куораппыт историятын сэгэтэн, таҥара дьиэлэрин, кылабыыһалар, куорат хаайыытын, Ярославскай аатынан музейга удаҕан үөрүн эҥин тустарынан үһүйээннэри, куорат түөлбэлэрин – Марха, Маҕан, Хатас хайдах үөскээбиттэрин, төрүттэрин, олохсуйан хаалбыт аттакылар эҥин тустарынан үһүйээннэри, номохтору тиһэн киллэрдибит. Ол суруйбуппутугар орфографиятын, ис тутулун көннөрөргө олус күүстээх эрэдээксийэлиир үлэ барда. Бу үлэбитигэр алҕаһы, сыыһаны түһэрбэт курдук Пантелеймон Пантелеймонович Петров диэн Дьокуускай куорат историятын үөрэппит дириҥ билиилээх учуонайга эмиэ көрдөрдүбүт. Крафт губернатор, Сэрбэкэ, Кушнарев атыыһыттар эҥин тустарынан матырыйааллар эмиэ киирдилэр.

– Тиэкистэри кимнээх аахтылар?

– Номохтор тиэкистэрин куораппыт баһылыга Евгений Григорьев, Наталья Михалева-Сайа, Елена Слепцова-Куорсуннаах, Анатолий Бурнашев, Олег Марков, Олег Колесов-Талбан уо.д.а. курдук биллэр-көстөр дьон аахтылар. 30-ча киһи ааҕан бүтэрэн эрэллэр. Аны бу суруйбут номохторбутун нууччалыы тылбаастаатылар. Нууччалыытын Акулина Александровна Васильева диэн Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет преподавателэ тылбаастаата. Литературнай өттүн суруналыыс Яна Угарова көрдө, чочуйда. Бу тиэкиһин нууччалыы тыллаах биллэр-көстөр дьоммут ааҕыахтаахтар. Мира Аргунова диэн уруһуйдьут кыыс хас номох аайы иллюстрация оҥоро сылдьар. Онон бу үлэ Туймаада номохторун киһи көрөн да, истэн да, ааҕан даҕаны билэрин курдук гына киэҥ араҥаҕа тарҕаныахтаах. Бу бырайыак алтынньы ыйтан олоххо киирэрин былаанныыбыт.

– Оччотугар бу бырайыаккытын саха үһүйээннэрин, тылын-өһүн тарҕатыыга аныгы технология кыаҕын туһаныы курдук көрүөххэ сөп буоллаҕа… Бу гранынан ыытыллар дуу, атын туох суолунан өйөнөрүй дуу?

– «Внешэкономбанк» социокултуурунай бырайыактары өйүүр үлэтин иитинэн үбүлэннэ. Бу маннык хабааннаах бырайыак биһиги иннибитинэ Улан-Удэ куоракка киирбит. Туох баар былыргы номохторун хостоон бүрээттии, нууччалыы тылынан аудиогид оҥорбуттар эбит. Ону билэн-көрөн, олус сэргээн, Саха сиригэр кэлбиттэригэр салайааччыбыт Алла Ноговицына иилэ-хаба тутан ылан, кэпсэтиини ыытан, сүүрэн-көтөн, бу үлэ бара турар.

Саҥа технологияны туһаныыга оҕолорго аналлаах «Эдьиий» диэн ааттаах  өйдөөх колонка туһунан сырдатыахпын баҕарабын. Алиса, Салют өйдөөх колонкалар курдук буолуохтаах, уратыта – сахалыы. Бастакы холонуу быһыытынан Саха сиригэр, саха литературатыгар сыһыаннаах тиэмэлэргэ диалогтары киллэриэхтээхпит. Ону таһынан 200-чэкэ оҕоҕо анаммыт литератураны, 200-чэ остуоруйа, таабырын, өс хоһоонноро киириэхтэрэ.

– Бу колонка хас саастаах оҕолорго туһаайыллыай?

– Уһуйаан уонна алын, орто сүһүөх кылаас оҕолоругар ананыа. Онтон кэҥээн истэҕин аайы хабар аудиторията да улаатан иһиэ диэн эрэллээхпит. Бу бырайыакпытыгар үлэлэһэргэ волонтердары көрдөөн, учууталлары, биир идэлээхтэрбитин булан, билиҥҥитэ диалогтары оҥорон саҕалаатыбыт. Оттон бу өйдөөх колонка бырагырааманан хааччыллыытын, техническэй өттүн оҥоһуу өй лабораториятын программистара оҥоро сылдьаллар. Бу бырайыакпытын СӨ үөрэҕин миниистирэ Ньургууна Соколова өйөөбүтэ. Уопсайынан, манна хас да тэрилтэ: («Север» научнай-үөрэтэр киин, Арктикатааҕы научнай-чинчийэр киин, ХИФУ, Гуманитарнай чинчийии института уонна оҥоһуу өй лабораторията) күүһэ түмүллэн, сомоҕо үлэ бара турар. Манна биһиги институппут «Саха тылын быһаарыылаах тылдьыта» тирэх, күүс-көмө буолуохтаах.

– Олоххо хаһан киириэй?

– Быйыл алтынньы ыйга «Цифровой алмаз» федеральнай форумҥа бастакы барыйаанын көрдөрүөхтээхпит. Онно билиһиннэрэн, көрдөрөн баран, өссө чочуйан, сааһылаан, эһиилгиттэн олоххо киллэрэргэ кыһаллыахпыт. Табылыннаҕына, саха тылынан эрэ буолбакка, Саха сиригэр олохтоох хотугу омуктар, өссө кэҥээтэҕинэ, Уһук Илиҥҥэ олорор аҕыйах ахсааннаах омуктар тыллара-өстөрө, литературалара, фольклордара киирэрэ буоллар диэн баҕа санаалаахпыт. Башкирдар «Хомай» диэн манныкка майгынныыры оҥорбут холобурдара баар. Кинилэр киэннэрэ оҕоҕо аналлаах буолбакка, уопсай башкирдыы тылынан өйдөөх колонка. Онон бу хайысхаҕа Арассыыйаҕа олохтоох норуоттарга хамсааһын баран эрэр диэххэ сөп.

– Талан ылбыт идэҕэ бэриниилээх буолуу диэни хайдах өйдүүгүн?

– Бу биһиги идэбитин ылан көрөр буоллахха, бу үөрэҕи бүтэрбит үгүс киһи саха тылын учуутала буолан үлэлии сылдьыбат. Ким уһуйааҥҥа иитээччинэн үлэлиир, ким атыы-эргиэн эйгэтигэр сылдьар, ким эрэ баһылыктыыр… Ол эрээри бука бары сахалыы тыыннарын илдьэ сылдьаллар, оҕолорун сахалыы иитэллэр, саха тыла сайдарыгар ис сүрэхтэриттэн ыалдьалларын, кыһаллалларын көрөн үөрэбин. Ол быыһыгар талан ылбыт идэлэригэр бэриниилээхтик үлэлии сылдьар дьон эмиэ баар. Мин бу талбыт идэбин уларытар, атын эйгэҕэ барар туһунан хаһан даҕаны санаабатаҕым. Уопсайынан, науканан дьарыктанар буоллахха, киһи бу эйгэҕэ олус күүскэ киирэн хаалар эбит. Уустук эрээри, олус умсугутуулаах эйгэ. Атын хайысхаҕа барар санаа олох киирбэт, туох эрэ дьарыгы буллахха да, син биир бу эйгэҕэ сыһыаннаах буолар.

– Ийэ киһи быһыытынан оҕону иитиигэ туох ураты көрүүлээххин? Дьиэ кэргэниҥ туһунан кыратык сырдатан аас эрэ.

– Кэргэннээхпин, биир уол оҕолоохпут. Саха гимназиятыгар 1-кы кылааһы бүтэрдэ. Хара бастакыттан оҕобун сахалыы иитиэхтээхпин диэн сыал-сорук туруорунан, билигин сахалыы да, нууччалыы да хото үчүгэйдик саҥарарыттан үөрэбин. Оҕону төрөөбүт сахалыы тылынан ыраастык саҥардыы ордук билиҥҥи кэмҥэ олус уустук буолла. Оҕолор сахалыы билэр да буоллахтарына, көрсө түстэхтэринэ, бэйэ-бэйэлэрин кытта нууччалыы алтыһаллар. Туох эрэ муода курдук быһыылаах. Уолбар суотабай төлөпүөнү, ютубу сэттэ сааһыгар диэри олох көрдөрбөккө сырыттым. Оскуолаҕа киирэн баран биирдэ туһанар буолла. Оҕону, саатар, бу сэттэ сааһыгар диэри гаджеттартан харыстаатахха, төһө да куорат усулуобуйатыгар, нууччалыы эйгэҕэ сырыттар, син тулуктаһар эбит. «Туллукчаан» диэн сахалыы оҕо саадыгар сылдьыбыта. Надежда Егоровна, Светлана Ивановна диэн олус үчүгэй, уопуттаах иитээччилэргэ түбэһэн, оҕобун сахалыы иитэрбэр кинилэр эмиэ күүс-көмө буолбуттара. Салгыы саха оскуолатыгар – Саха гимназияҕа киирэн үөрэнэ сылдьабыт.

– Оҕону сахалыы саҥардан, төрүт эйгэтин тыынын иҥэрэн улаатыннарарга туох ордук суолталаах дии саныыгын?

– Оҕоҕо элбэхтик сахалыы ааҕыахха наада дии саныыбын. Инньэ диэн санааттан оҕобор кыра эрдэҕиттэн кинигэлэри аахпытым. «Айар» кинигэ кыһата сахалыы оҕолорго анаан араас: «Ааҕар кинигэ», «Саха литературатын антологията» курдук уонна олус сиэдэрэй көстүүлээх үгүс ойуулаах, карточкалардаах кинигэлэри таһаарар. Онно баран кинигэ бөҕөтүн ылан кэлээччибин. Ону тэҥэ билигин баар сахалыы ойуулуктары эҥин көрдөрө сатыахха наада быһыылаах. Ойуулук диэбиккэ дылы, бу соторутааҕыта «Тойтой Боотур» диэн сиэрийэлээх анимационнай ойуулук таҕыста. Дария Павловна Ермолаева салайааччылаах бөлөх Ил Дархан гранынан оҥордо. Олоҥхо сюжетыгар олоҕурбут аныгы олоҥхо барыйаанынан ойуулук диэххэ дуу… Онно научнай консультант быһыытынан үлэлэстим. Бу маннык курдук сахалыы ойуулуктар элбиэхтэрин наада дии саныыбын. Интэриниэт эйгэтигэр сылдьар оҕоҕо эмискэ ылан дьиҥнээх олоҥхону аахтардахха, иһитиннэрдэххэ, ылынара уустук буолуо. Онон олоҥхону, ити курдук кыра-кыралаан, оҕоҕо анаммыт барыйаанынан – ойуулуктарынан – билиһиннэрэргэ маннык хайысхалаах үлэ барара саамай сөп курдук.

– Фольклору үөрэтиигэ ыкса үлэлэһэр дьон бу норуот уус-уран айымньытын көрүҥнэрин толорорго холонон көрбүт буолуохтааххыт?

­– 2020 сылтан саҕалаан Василина Баланова салайааччылаах «Күн Сандаар» диэн олоҥхону толорооччулар бөлөхтөрүгэр сылдьабын. Сүүрбэччэ сылы быһа оҕолор, ыччаттар, улахан да дьон олоҥхолуулларын сыаналыыр сүбэ чилиэнин быһыытынан истэн кэллим. Хаһан да ыллаабатах-туойбатах киһини, хамсык кэмигэр дьиэҕэ хааллан олордохпутуна, Олоҥхо тыйаатырын артыыһа, олоҥхону толорооччу Василина Баланова интэриниэт ситимин нөҥүө төлөпүөнүнэн холбонон кылыһах таһаарарга, олоҥхолуурга үөрэтэн саҕалаабыта. Өлүөхүмэттэн төрүттээх М.Т. Шараборин-Кумаарап «Дуо бухатыыр» диэн бэйэм бэчээккэ бэлэмнэспит олоҥхом киирии түһүмэҕин биир чаас устата куолаан толорор буолбуппут. Бастаан кылгас тойуктан саҕалаан, билигин олоҥхоһут кэпсиир кэрчигин этэр буоллум. Араас идэлээх дьон – медик, химик, биолог, историк, суруналыыс, айтишник уо.д.а. – түмсэммит саха төрүт үгэһин сөргүтэн, олоҥхо эйгэтигэр, кыратык да буоллар, кыттыгастаах сылдьарбытыттан үөрэбит. Өлүөхүмэҕэ, Үөһээ Бүлүүгэ, Өймөкөөҥҥө, Аммаҕа, Нерюнгрига буолбут Олоҥхо ыһыахтарыгар бэйэбит холбутугар ситиһиилээхтик кыттан кэллибит. Бөлөхпүтүгэр урут нууччалыы тылынан эрэ саҥара сылдьыбыт Егор Никифоров диэн историк идэлээх уолбут биир сайын ийэтин дойдутугар баран сахатын тылын үөрэтэн, хомус тардар дьарыктанан, билигин олоҥхолуур таһымҥа тахсыбытын, сахалыы олус үчүгэйдик саҥарар, суруйар буолбутун көрөн киһи сөҕөр-махтайар. Киһи, баҕалаах буоллаҕына, төрөөбүт тылын улаатан да баран баһылыан сөп эбит диэн эрэл санааланар. Онон билигин оҕолорбутун төһө кыалларынан сахалыы саҥаҕа сыһыара сатыахха, төһө даҕаны билигин нууччалыы саҥара сырытталлар, кэлин, баҕар, сөптөөх эйгэҕэ түбэстэхтэринэ, сахаларын хаана тардан, уһуктан кэлиэн сөп эбит.

– Оҕону кытта үлэлиир педагогтарга үлэҕит сүнньүнэн сүбэ-ама буолаҕыт дуо?

– «Инникигэ хардыы» өрөспүүбүлүкэтээҕи НПК эксперинэн сүүрбэччэ сыл үлэлээн кэллим. Ол сылдьан үөрэнээччилэр, учууталлар туохха ыарырҕаталларын, сыллата хатылана турар сыыһаны-халтыны өйдөөн көрөн, көмөлөөх буолуо диэн, «Билим эйгэтэ – оскуолаҕа» диэн онлайн үөрэҕи ыыппытым. Оҕону научнай үлэҕэ сыһыарар, салайар дьоҥҥо чинчийэр үлэ ымпыгын-чымпыгын быһааран-көрдөрөн, методическай көмө, семинар оҥорооччубун.

– Түмүккэ, үлэҕэ-хамнаска сыһыаннаан туох былааннааххын, туох сонун соруктар баалларын сырдатыаҥ дуо?

– Инникитин бу Бүлүү бөлөх олоҥхолоругар научнай-чинчийэр үлэбин өссө дириҥэтэн, докторскай үлэни көмүскээбит киһи диэн баҕа санаа син биир баар. Уонна, бу тэтими ыһыктыбакка, бу ылсыбыт дьыалаларбын тиһэҕэр тириэрдиэхпин баҕарабын. Холобур, үлэлэһэр бырайыактарбытын, ити өйдөөх колонканы да буоллун… Дьиҥэр, ис-испэр хайдах эрэ саллар, толлор, итэҕэйбэт да курдукпун эрээри, били, нууччалыы эттэххэ, «глаза боятся, но руки делают» дииллэринии, күнүн аайы диалогтарбын суруйабын (күлэр). Сүрүн үлэбиттэн аралдьытар курдук да буоллар, оҕолорбут, кэскилбит туһугар туох эрэ туһалааҕы оҥоро сылдьабын быһыылаах диэн санаа кынаттыыр.

– Айталина Ахметовна, билим эйгэтин сэгэтэн сэһэргэһэн ааспыккар махтал буоллун! Ылсыбыт кэскиллээх үлэҕит олоххо киирэн үтүө түмүгү аҕаллын.

Марфа Иванова, «Киин куорат» хаһыат.

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан