Журнал Сурунаал

(тэҥнээн ааҕыыттан санаалар) Саха олоҥхото улахан кээмэйдээх героическай эпостарга киирсэр. Дм. М Говоров «Мүлдьү Бөҕөтө», быһа холуйан, 20-чэ тыһыынча строкалаах, оттон П. А. Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотура» 36 тыһыынча строка курдук кээмэйдээх. Бэчээттэммит олоҥхолортон ити саамай улаханнара. Норуот тылынан айымньытыгар былыр ыйы ыйынан толоруллар олоҥхолор бааллара диэн ахтыллар. Олоҥхо сурукка суруллар буолта сүүсчэкэ сыл бэтэрээ […]

Соторутааҕыта Кэбээйи улууһугар  «Муҥха олоҥхото-2025» эдэр  олоҥхоһуттар өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээллэрэ  киэҥ далааһыннаахтык ыытыллыбыта. 10 улуустан 20-чэ эдэр олоҥхоһут күөн көрсүүтүгэр олоҥхону  “Бастыҥ толорооччу” ааты Мэҥэ Хаҥалас улууһуттан кыттыбыт Станислав Иванов ылыан ылбыта. Хаартысканы Станислав Иванов тиксэрдэ — Станислав, оһуохайга бастакы ситиһииҥ оҕо сырыттаххына кэлбит эбит. Ол ханна этэй? — Миигин оһуохайга алын кылааска үөрэнэр кэммэр уһуйбуттара. Бастакы ситиһиибинэн […]

Норуот айымньытын өрөспүүбүлүкэтээҕи дьиэтин пуондатыгар 1940-1960 сыллаах олоҥхо рупкописьтара хара сыталлар. Ол онтон «Төлөн хара аттаах Төрүөт Бэргэн» рукопиһын таһаарабыт. Ааҕыҥ, үөрэтиҥ. https://archivesakha.ru/wp-content/uploads/2024/06/tөlөn-hara-attaah-tөrүөt-bergen-n.p.-starostin-1966_szhat.pdf

Кэлэр кэмҥэ төрөөбүт сахабыт тылын, култууратын тутан хааларга, салгыы сайыннарарга аныгы кэм сиэригэр, тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн, сөптөөх суолу тобулан үлэлии-хамсыы сылдьар үтүө дьонноохпут. Ийэ тылы харыстааһын, бастатан туран, оҕону төрөөбүт тылынан иитииттэн, ыччакка сахалыы тыыны иҥэрииттэн саҕаланар. Саха тылын сайыннарыыга туһуламмыт араас бырайыактары толкуйдаан, ону олоххо киллэрэн көдьүүстээхтик үлэлэтии манна төһүү күүс, тирэх буолара саарбаҕа […]

Материал подготовлен Театром Олонхо

Кэлэр 2026 сылга өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕа Кэбээйи улууһугар ыытыллар. Быйыл Нерюнгри куораттан кэбээйилэр ытык дуоҕаны туппуттара. Олоҥхо ыһыаҕын көрсө, бу улууска төрөөн – үөскээн ааспыт улууканнаах олоҥхоһуттар тустарынан билсиэҕиҥ. “Биһиги араадьыйабытыгар уонна тэлэбиидэнньэбитигэр  “Кэбээйи улууһун улууканнаах олоҥхоһуттара” диэн анал  биэриилэри саҕалаатыбыт. Онно бастакы ыалдьыттарбытынан уран тыллаах, этэр тыл иччитин норуотугар тиэрдибит, этэргэ дылы, этэн-тыынан бардаҕына, […]

Педагог-библиотекарь Светлана Черепанова стала лауреатом за вклад в краеведческую деятельность В Кустуре первый заместитель председателя правительства Якутии Дмитрий Садовников вручил премию имени народного учителя республики Николая Афанасьева Светлане Черепановой. «Лауреатом за вклад в краеведческую деятельность стала педагог-библиотекарь Кустурской средней школы Светлана Черепанова. Она завоевала награду из 36 кандидатов со всей республики, и получила вознаграждение в […]

Саха норуота былыр төһө да суруга -бичигэ суох да буоллар, бэйэтин санаатын, баҕарар баҕатын уус уран, күүстээх тыл куорматынан ырыалары, хоһооннору, таабырыннары, чабырҕахтары, олоҥхолору, остуоруйалары бэрт элбэҕи айбыта. Олоҥхо саха норуотун былыр-былыргыттан сайдан кэлбит историятын, философиятын, итэҕэлин ураты ис хоһоонун сөҥөрдөн илдьэ кэлбит, норуот өр сылларга өркөн өйүнэн айбыт, уус-уран тылын баайынан уонна ырыатын эриэккэһинэн […]

Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бастакы бэрссэдээтэлэ Былатыан Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» курдук канон буолар олоҥхону суруйбут, оччотооҕу улуу олоҥхоһуттары истибит буолан, бу сүдү айымньыга улахан суолтаны уурарара, оттон толорооччуларын өрө тутара, кини көҕүлээһининэн ССРС суруйааччыларын сойууһугар 9 олоҥхоһуту чилиэнинэн ылбыттара: С. Зверев, Е. Иванова, Абрамов-Кынат, Шараборин-Кумаров, П. Ядрихинскай, Н. Степанов, И. Бурнашев уо.д. а. 1939 […]

Саха норуотун чуор куоластаах тойуксуттарыттан биирдэстэрэ, биллиилээх олоҥхоһут, норуот ырыаһыта, 1931 сыллаахтан ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ, Нам улууһун бочуоттаах гражданина Прокопий Прокопьевич Ядрихинскай — Бэдьээлэни кытта кини тыыннааҕар хайдах ырыаһыт, олоҥхоһут буолбутун туһунан ыйыппыппар кини бу курдук кэпсээн турардаах: «Мин кыра саастаахпыттан тулаайах хаалбытым. Убайдарым, бырааттарым өлүтэлээн, биир балтыбынаан хаалбыппыт. Онон баай ыалбыт Бүөтүр Батаакап […]

Введение Вопрос преемственности и взаимовлияния эпических традиций якутов и эвенов, издавна связанных непрерывной линией исторического развития, был и остается одним из насущных проблем как в якутском, так и в тунгусском эпосоведении. Внимание фольклористов в основ-ном сфокусировано на текстологических, языковых параллелях, сходствах в бытовании эпосов [1; 2; 3; 4; 5; 6]. Не получает пока должного освещения […]

Николай Тимофеевич Алексеев 1924 сыллаахха Тэбиик нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Эдэр сылдьан атаҕар кытыгырас буолан кылыйар, куобахтыыр, сүүрэр эбит. Ону таһынан уус-уран самодеятельноска, сценкаларга, оһуохайга, тойукка, хорга кыттара. Ньукулай оҕо сылдьан “Ньургун Боотур” олоҥхону туруорбуттарын көрөн, түүн аайы дьон утуйбуттарын кэннэ, олоҥхо бухатыырдар ырыаларын үтүктэн, уһун түүнү быһа ыллыыра эбитэ үһү. Дьон, ону истэн, уолу ырыаһыт эбит […]

«Нам предстоит провести огромную работу по глубокому, научному раскрытию общечеловеческого потенциала ценностей Олонхо, тогда расширятся горизонты понимания вклада народа саха в мировую культуру». В.Н. Иванов Урут академик, история билимин доктора, профессор, РФ уонна СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ Василий Николаевич Иванову көрдөхпүнэ, 1986 сыллаахха устудьуоннар айдааннарын туһанан, саха ыччатын национализмҥа буруйдуу сатыыр дьону утары саха эдэр […]

Бүгүҥҥү ыалдьыппыт Руслан Анисимов – Олоҥхону чинчийэр  институт салайааччыта. Кини институт үлэтин-хамнаһын, сүрүн хайысхаларын, Олоҥхо биэс туомнаах энциклопедиятын хомуйуу, бэчээккэ бэлэмнээн таһаарыы туһунан сэһэргиэҕэ. Сахалыы тыыммын уһугуннарбыттара ‒ Руслан Николаевич, сэһэргэһиибит олоҥхо тула барыаҕа. Бастатан туран, бэйэҕин билиһиннэр эрэ. ‒ Бэйэм тыл үөрэхтээхпин. Үөһээ Бүлүү өрөспүүбүлүкэтээҕи гимназиятын 2003 с. бүтэрбитим. Оҕо сылдьан математиканы, физиканы сөбүлүүрүм, онон […]

Хайахсыт нэһилиэгэр Теплоуховтартан ураты удьуор уус тыллаах аймах үөскээбитэ биллибэт. Кинилэр удьуордарыгар Хоруодьа Дьаакып диэн эһэлэрэ улахан олоҥхоһут эбитэ үһү. Ити Дьаакып – И.Г. Тимофеев-Теплоухов хос эһэтэ, онон үһүс көлүөнэ төрүөх. Билиҥҥи дьон Иннокентий Гурьевиһы олус үчүгэйдик билэбит диирбит кэрэгэй. Кинини билигин сорох суруйуулартан эрэ ааҕаммыт билсэбит. Оччоттон-баччаҕа диэри тыа муҥкук эдэр дьоно, кырдьаҕастартан сүр баттатан кини […]

Саха норуотун талааннаахтара айбыт уус-уран айымньыларыттан бары өттүнэн баай ис хоһооннооҕунан, ойуулааһынынан, толоруллуутунан, философиятынан, кээмэйинэн олоҥхо биһирэнэр. Норуот бу сүдү баайын үйэлэртэн үйэҕэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ билиҥҥи кэм ыччаттарыгар тиийэ олоҥхоһуттар аҕалбыттара чуолкай. Кини устуоруйаҕа төрүттэрин, суолтатын, кэскилин туһунан үгүстүк суруйан тураллар. Үөрэх-сайдыы намыһах кэмигэр кини култуурунай суолталааҕа, оччолорго улуу олоҥхоһут, ааттаах олоҥхоһут диэн араараллара. Талааннаахтарга ол курдук […]

Быйыл Олоҥхо ыһыаҕа Нерюнгри оройуонугар Таастаах диэн сиргэ от ыйын 4-5 күнүгэр буолан ааста. Биһиги Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай университет фольклор уонна культура кафедратын устудьуоннара доцент Т.В. Илларионова салалтатынан сайыҥҥы фольклорнай практикабытыгар Нерюнгри ыһыаҕын көрө-истэ анаан кэллибит. Бу Олоҥхо ыһыаҕын туһунан профессор Василий Васильевич Илларионовтыын кытта сэһэргистибит. —Олоҥхо ыһыаҕа диэн хаһааҥҥыттан киирбитэй? -2005 с. сэтинньи 25 күнүгэр […]

Артыыс Владимир Заболоцкай Саха сирин биллэр дьонун, П. А. Ойуунускай аатынан музыкальнай-драматическай театр бастыҥ ырыаһыттара Илья Петрович Перевалов (Марк Жирков уонна Генрих Литинскэй «Дьулуруйар Ньургун Боотур» оператыгар бастакынан Ньургун партиятын толорбута)  уонна Анна Петровна Заболоцкая (Марк Жирков уонна Генрих Литинскэй «Дьулуруйар Ньургун Боотур» оператыгар Айыы Умсуур Удаҕан партиятын толорбута) дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1993 сыллаахха, Былатыан Ойуунускай төрөөбүтэ 100 сылыгар култуура миниистирэ Андрей […]

Сахалар төрүт култуурабытын, олоҥхобутун-оһуохайбытын, тойукпутун-ырыабытын, хомуспутун, чабырҕахпытын  баччаҕа диэри өрө тутан илдьэ кэллибит. Холобур оһуохайга киирдэххэ, киһи хайдах эрэ ураты дьикти турукка киирэр, оһуохай сэниэҕэр сэниэ, күүскэр күүс эбэр алыптаах, онтон хомус эмтиир дьикти күүстээх. Мин бүгүн СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Дмитрий Дмитриевич Поповы кытта көрсөн,  кини салайар Олоҥхо киинин үлэтин, Чурапчы  фольклорун, быйыл ыытыллар  […]

Норуот ырыаһыта С.А.Зверев-Кыыл Уолун туһунан кэнники сылларга,  ордук үбүлүөйдэригэр,  бэрт элбэх ахтыылар, суруйуулар периодическай бэчээккэ да, научнай-популярнай литератураҕа да таҕыстылар. Уола Д.С.Зверев «Аҕам туһунан аман өс» диэн кинигэтэ норуот талааннааҕын олорон ааспыт олоҕун кэрчиктэрин, айымньылаах үлэҕэ умсугуйуутун, кини туһунан учуонайдар, суруйааччылар сыаналааһыннарын, удьуор утума салҕанан иһиитин, ааҕааччыны итэҕэтэрдии сыа-сым курдук, бэрт хомоҕой тылларынан быһааран суруйбута. […]