Журнал

Муусука ускуустубатын көмүс пуондатыгар киирбит “Ньургун Боотур” операны композитор Марк Николаевич Жирков уонча сыл чочуйан суруйбута. 1947 сыллаахха Саха автономиятын 25 сылыгар “Ньургун Боотур” драмаҕа олоҕурбут маҥнайгы национальнай опернай испэктээк киэҥ эйгэҕэ тахсыбыта. Испэктээк муусукатын Марк Жирков уонна Генрих Литинскэй суруйбуттара. Ол кэннэ 1957 сыллаахха бу олоҥхо Станиславскай уонна Немирович-Данченко ааттарынан Москубатааҕы  муусука тыйаатырын сыанатыгар […]

Мощное рождение якутского скульптора Николая Чоччасова сопровождалось эпическим гимном Иэйэхсит, призывным топотом жеребенка, будущего богатырского коня, клекотом трехглавого Өксөкү кыыл, в зорких глазах которого отражается мир человека… Первая персональная выставка скульптора Николая Чоччасова смела ранний его имидж как творца всем известных талантливых, веселых и социально чутких городских скульптур. Сам Николай Чоччасов выглядит как глубинный предок […]

На сцене Казахского музыкально-драматического театра им. К. Куанышбаева  г. Астаны после премьеры спектакля «Кыыс Дэбилийэ» театра Олонхо зрители стоя устроили череду оваций, скандируя: «Браво! Молодцы! Уруй-Айхал!». Основатель театра Андрей Борисов вышел в зрительный зал, актеры уселись тут же на авансцене, и начался не запланированный, но очень интересный профессиональный разговор, мастер-класс. Среди зрителей оказались артисты трёх театров […]

Хайа да улууска Олоҥхо ыһыаҕын тэрийэн ыытыы туһааннаах улуус олоҕор-дьаһаҕар, култууратыгар, эпическэй нэһилиэстибэтин – олоҥхотун уонна олоҥхоһуттарын, кинилэр үйэлэр тухары илдьэ кэлбит үтүө үгэстэрин — сөргүтүүгэ, үйэтитиигэ улахан тирэх буолар. Уус Алдантан саҕаланан Олоҥхо ыһыахтарын чэрчитинэн улуустар бэйэлэрин түөлбэлэрин олоҥхолорун уонна олоҥхоһуттарын үйэтитиигэ араас өрүттээх үлэни көхтөөхтүк ыыталлара биһигини үөрдэр. Маҥнайгы ыһыахтарга маннык улуустар олоҥхоҕо […]

Олоҥхо театрын артыыската Анастасия Алексеева 5 сааһыттан олоҥхолуур. 2015 сылга бэйэтэ «Ураты ураанай дьылҕалаах кыргыһыыга көлүйэр кыыһар кыһыл аттаах Кыыс Урсун удаҕан» диэн олоҥхотун суруйбута. 2020 с. Култуура уонна искусство Арктикатааҕы институтун кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. — Анастасия, ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ тускунан кэпсии түс эрэ. — Мин Чурапчы улууһун Чакыр нэһилиэгиттэн сылдьабын. Олоҥхо толорооччубун уонна Олоҥхо театрын артыыһабын. […]

В научной статье Герасимовой Л.Н. рассматриваются особенности употребления наименований посуды и кухонной утвари в ранних, поздних текстах якутского олонхо и тувинских героических сказаний в сравнении. Автор в результате проделанной работы делает следующие выводы: проанализированные наименования посуды можно классифицировать по изготовленному материалу и по функциональным особенностям; распространенными материалами для изготовления посуды и кухонной утвари являются дерево, […]

200-летие Мархинского улуса современный Нюрбинский улус отметил постановкой олонхо своего земляка Спиридона Васильевича Петрова-Чыычаах «Оҕо Дьулаах Бухатыыр» . Музыкальная драма-олонхо «Оҕо Дьулаах Бухатыыр» , поставленная силами творческой общественности, собрала полный зал Саха театра и принята восторженно. Она мне напомнила колхозную самодеятельность, где мой молодой отец исполнял главные роли богатырей и запевал осуохай. Незаходящее солнце следовало […]

Суруйуунан, кыраайы үөрэтиинэн дьарыктанар дьоҥҥо, син биирдэ эмэтэ да буоллар, үөрүүлээх-көтүүлээх, кыратык эмэтик үйэлээх үтүөнү оҥорбут курдук сананар кэмнэриҥ баар буолаллар. Миэхэ оннук түгэн биллиилээх этнограф, бүтүн саха норуотугар тугунан да сыаналаммат сүдү бэлэҕи хаалларбыт Гавриил Васильевич Ксенофонтов кинигэтин бэчээккэ таһаарыым этэ. СГУ-га үөрэнэр кэмнэрбэр кини билиҥҥи Горнай улууһун сиригэр-уотугар төрөөн-олорон ааспыт Бүөтүр Куолаһап диэн […]

Первая запись Олонхо Первая фонографическая запись якутского пения была сделана в 1902 году. Российский этнограф Владимир Иохельсон записал фрагменты Олонхо «Оҕо-Тулаайах» — «Дитя-Сиротина» от уст сказителя Ивана Петрова. Запись была произведена в урочище Родчево вблизи Среднеколымска. Сегодня отрывки записи Олонхо хранятся в архиве «Пушкинского дома» в Санкт-Петербурге. Олонхо занимает четвертое место в мире по количеству […]

Аммалар Олоҥхо ыһыаҕар былааннаахтык бэлэмнэнэ сылдьаллар. Ыраас ууга сөтүөлүү таарыйа киһи бөҕө тиийэрэ чахчы. Чугаһа да бэрт. Оннооҕор ыраах Өймөкөөҥҥө улуустар бары кэриэтэ тиийбиттэрэ. Ол үтүө күннэри санаан, Томторго ыһыллыбыт ыһыах ыалдьыттара санааларын үллэстибиттэрин Михаил Эверстов устубутун көрүҥ.      Быйыл эмиэ бу курдук дьон дуоһуйар ыһыаҕын аммалар тэрийиэхтэрэ диэн эрэнэбит. Хас да эбийиэктээх, Аал Луук […]

Саха «Ньургун Боотур» олоҥхотун Арассыыйа наукаларын академиятын Уфатааҕы федеральнай чинчийэр киинин историяҕа, тылга уонна  литератураҕа институтун учуонайдара тылбаастаатылар. Аан дойду норуоттарын эпическэй айымньыларын хардарыта тылбаастааһын үлэтэ ЮНЕСКО иһинэн «Аан дойду норуоттарын эпоһа» норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак чэрчитинэн 2014 с. ыла саҕаламмыта бара турар. Ол сылга СӨ Ил Дарханын иһинэн «Олоҥхо» национальнай тэрийэр кэмитиэтин быһаарыытынан «Бичик» […]

СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ, Култуура уонна ускуустуба Аартыкатааҕы үнүстүүтэ, Олоҥхо ассоциацията «Олоҥхолоох айан: ноо!» диэн кыттыгас бырайыактарын чэрчитинэн ыччат десана Таатта, Амма улуустарынан сылдьан кэллэ. Нэһилиэнньэҕэ олоҥхону көҕүлүүр, дьоҥҥо-сэргэҕэ толорон иһитиннэрэр уонна улуус олохтоох олоҥхоһуттарын устан үйэтитэр соруктаах маннык сырыы 2022 сыл сааһыгар бастакытын тэриллибитэ. Онно Бүлүү бөлөх улуустарын кэрийбиттэрэ. Быйыл бу бырайыагынан Бэрэсидьиэн култуураны өйүүр […]

Ил Дархан Айсен Николаев 2023 сыл ыам ыйын 17 күнүнээҕи дьаһалыгар олоҕуран, өрөспүүбүлүкэ үбүлээһининэн, олоҥхо энциклопедията хомуллан-таҥыллан оҥоһуллуохтаах. Бу научнай үлэ 5 томнаах буолар: бастакыта – олоҥхоһуттарга, иккиһэ – олоҥхо сюжеттарыгар, үсүһэ – олоҥхо персонажтарыгар, төрдүһэ – олоҥхо уопсастыбаҕа суолтатыгар, бэсиһэ – олоҥхону билим таһымыгар үөрэтии түмүктэригэр ананыаҕа. Олоҥхоһуттар тустарынан бастакы том номнуо кэлэр 2024 […]

Ким да солооботох, тэпсибэтэх, хаампатах суолунан бастакы барар хаһан баҕарар уустук. Сыралааҕын-сылаалааҕын ааһан, Махатма Ганди эппитинии: «Сначала они тебя не замечают, потом смеются над тобой, затем борются с тобой. А потом ты побеждаешь».   Итинник эндирдээх суолу СӨ норуодунай худуоһунньуга Тимофей Андреевич Степанов ааспыта. Олоҥхону, ойууннааһыны, сиэри-туому улаханнык сэҥээрбэт кэмнэригэр кини, илиитин араарбакка, саха итэҕэлигэр, төрүт култууратыгар, […]

Олоҥхо ыһыаҕа быйыл аммаҕа буолар. Бу ыһыах кэнсиэпсийэтин сүрүн идиэйэлэрин  Клара Кириллина кэпсээтэ: -Эмискэ Күөрэлэ алааска сымара тааска олоҥхоһут Захаров-Чээбий “Ала Булкун” олоҥхотуттан “Саҥарар саҥам сабаҕатын санаан, этэр тылым эгэлгэтин эрдьиэстээн” диэн кэнчээри ыччакка кэриэс-хомуруос тыллара Олоҥхо ыһыаҕын сүрүн санаата буолар. Биир дойдулаахпыт, биллиилээх публицист, уопсастыбанньык Олег Гаврильевич Сидоров 2016 сыллаахха Платон Алексеевич Ойуунускай туһунан “Жизнь замечательных людей” […]

Ко Дню Олонхо в Якутии представляем интересные данные из фондов Музея письменности СВФУ: первые аудиозаписи якутского языка были зафиксированы в 1902 и 1903 году – записи были сделаны на фонографе экспедицией Владимира Иохельсона на Колыме вблизи села Родчева (территория современного Верхнеколымского района). На дисковом цилиндре сохранилось исполнение якутских олонхо, сказок и камлания шамана. Дисковые цилиндры […]

Олоҥхо күнүн көрсө, Ил Дархан Айсен Николаев олоҥхону толорооччуларга, оһуокай тылын этээччилэргэ, тимир уустарыгар, норуот маастардарыгар анал истипиэндьийэтин туттарда. Үгэс буолбут төрүт дьарыкпытын, култуурабытын илдьэ, сайыннара, тарҕата, уһуйа сылдьааччыларга Ил Дархан ис сүрэҕиттэн махтанна. Кини сайдыы балысханнык барар бу тэтимнээх кэмигэр, күннэтэ уларыйа турар аан дойдуга төрүт култуурабытыгар тирэниэхтээхпитин тоһоҕолоон эттэ. Ол иһин кэнники сылларга бу эйгэҕэ болҕомто […]

Өбүгэм үгэһэ үрдүгүн, өйдөөҕүн, кэрэтин, дириҥин, төһөлөөх миэхэ күүс биэрэрин мин өрүү сөрү диэн сөҕөбүн. Сэмэн Данилов. Олоҥхону оскуола оҕотугар уһуйуу майгы-сигили, өй-санаа, үөрэх-билии сайдыытыгар, сиэрдээх буолууга үөрэтэр-такайар суол буолар. Олоҥхо сүрүн өйдөбүллэрэ биһиги тылбытыгар-өспүтүгэр, сиэрбитигэр-туоммутугар, олохпутугар-дьаһахпытыгар бигэтик сөҥө сылдьаллар. Олоҥхоҕо сырдык күүстэр хараҥа күүстэри утары охсуһуулара уонна кыайыылара, орто-туруу бараан дойдуга дьоллоох, ким да […]

Алтынньы ыйын 29 күнүгэр Опера уонна балет тыйаатырыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, Алексей Елисеевич Кулаковскай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, ийэ, эбээ уонна хос эбээ Зоя Гаврильевна Попова өрөгөйдөөх 75 сааһын бэлиэтиир дьоро киэһэтинэн Олоҥхо тыйаатырын XVI айымньылаах дьыла арылынна. “Идэм уонна Тапталым –Дьиҥ көмүс тайаҕым!Таҥнарбат, охторбот тирэҕим.Охсууттан охтубат бэйэлээҥ,Олохпун үрдүккэ кынаттааҥ,Кэнчээрим кэскилин арчылааҥ!” диэн Зоя […]

Саха норуота дириҥ силистээх-мутуктаах, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһэр баай култууралаах, дьиҥ итэҕэллээх, баай тыллаах омук буоларбытын олоҥхобут толору кэрэһилиир. Саха мындыр өйдөөх омук буоларын өссө биир үтүө уратыбытынан олох бары эйгэтигэр, сүрүннээн айар үлэҕэ, тылга энтузиаст дьоннордоохпут буолар. Ол да иһин, төһө даҕаны араас кэм бүрүүкээбитин иһин, норуот тыынын өллөйдүүр дьонноох буоламмыт, олоҥхобут толоруллара, үөрэтиллэрэ, […]

Саха героическай эпоһа — олоҥхо – норуот тылынан уус-уран айымньыларыттан чулуулара, тγγр-монгуол тыллаах омуктар эпическэй айымньыларын уһулуччулаах кɵстγγтэ буолар. Олоҥхо саха норуотун устуоруйатын, философиятын, итэҕэлин илдьэ сылдьар айымньы. Ортоку олоҥхолор кээмэйдэрэ 10-20 тыһыынча хоһоонунан строкалартан турар, сороҕор 50 тыһыынча строкаҕа тиийиэн эмиэ сɵп. Бу сүдү айымньыбытыгар кыыс ньургун дьахталлар уобарастарын, дьоруой дьиктитик төрөөһүнүн, ааттар кистэлэҥнэрин […]

Основной темой одного из ранних текстов олонхо “Өлбөт Бэргэн”, записанного от олонхосута Таттинского улуса Н.Т. Абрамова – Кынат, является сватовство. В отличие от традиционного сватовства якутов, жених не отправляет сватов-суорумньу. Своенравная Айталыын Куо, младшая дочь родоначальника Баай Харахаан Тойона, увидев во сне своего суженого Ого Тулаайаха, сама отправляет к нему родного брата. За это время […]

Иннокентий Васильевич Пухов саха олоҥхотун, фольклорун үөрэппит, хомуйбут биллиилээх учуонай буолар. Түүр-монгуол эпостарын уопсай өрүттэрин, уратыларын, киэҥник – култуураларыгар биир сүрүннэрин үөрэппитэ билимҥэ дьоһун миэстэни ылар.  Гражданскай уонна Аҕа дойду сэриилэр кыттыылааҕа. 1923 с. Пепеляев генерал баһылыктаах халчаак этэрээтин утары сэбилэниилээх этэрээккэ киирсибитэ. Наукаҕа өссө устудьуоннуу сылдьан киирбитэ. Оччотооҕуга кини Иркутскайдааҕы судаарыстыбаннай университет педагогическай факультетыгар нуучча тылын уонна литературатын […]

Хаҥалас улууһун култуураҕа уонна духуобунаска салалтатын редакционнай уонна фондовай отделын үлэһиттэрэ Г.Д. Семенова, Е.Е. Варламова Малдьаҕар олоҥхоһуттарын, олоҥхону айааччыларын, толорооччуларын үөрэтэр-чинчийэр үлэлэрин түмүгүнэн бэлэмнээтилэр.

Оҕо сылдьан кини бэрт тэбэнэттээх этэ. Оннооҕор сибиинньэни айааһыыр, ат өрөҕөтүгэр биирдэ баар буолар харса суох кыысчаан этэ. Күрүө үрдүгэр биир атаҕар дугунан туран, бэрт имигэстик үөһэ салгыҥҥа эргийэ түһээт, төттөрү оннугар тура түһэр кыаҕы Люба эрэ баһылыыра. Киниттэн ураты итини ким да сатаабата. Мэник кыысчаан кэмиттэн кэмигэр дьиэтин таһыгар турар тыаҕа элэстэнэн хаалара. Онно […]

Бүгүн, алтынньы 14 күнүгэр, саха бастакы үөрэхтээх дьахтара, олоҥхоһут, этнограф, ырыаһыт, фольклору хомуйааччы, учуонай,чинчийээччи М.Н.Андросова-Ионова төрөөбүтэ күнэ. Кини силис тардыбыт дойдута — Таатта улууһун Уолба нэһилиэгин Макар Хара аатынан олохтоох бибилэтиэкэтэ — бэлэмнээбит матырыйаалын көрүҥ.

Как объясняет А.Е. Кулаковский, в якутском олонхо небо не сплошное и не ровное. И небо надо считать не трех, восьми и девятиярусным, а просто многоярусным. Формы небеса имеют куполообразные, по окружности или краям сходятся с землей, которая, в свою очередь, по краям постепенно поднимается кверху.Если Нижний мир является прообразом преисподней, то небо – среда обитания […]

Как жители Среднего мира узнают о приближении абаасы? Персонажи абаасы являются одним из основных образов эпоса олонхо. Эпосовед Г.У. Эргис отметил, что эпические абаасы являются «врагами племени айыы». Он предположил, что общий образ абаасы изначально «олицетворял враждебные людям стихийные силы», и только потом «обогатился историческим содержанием». В сюжетах ранних записей олонхо появление абаасы происходит постепенно. До […]

Турцияҕа турок тылын билбэт саха киһитэ олохтоохтор тылларын тамаҕыттан өйдөөн, иннин-кэннин холкутук быһаарсыан сөп. «Эт, балык баар» диэн сурук-бичик суол кытыытынааҕы кафеларга үгүс.  Киэҥ сиринэн тарҕанан, түүр омуктар тылбыт төрдө биир, төрүт култуурабыт майгыннаһар буолан, киһи түргэнник ылынар.    Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Александр Жирков «Мэҥэ тойук» кинигэтигэр түөрт түүр омугун эпическэй айымньытын тылбааһа киирдэ. Кинигэни Александр Жирков «Аан дойду норуоттарын […]

Хас улуус, нэһилиэк аайы төрүт култуура кэрэ эйгэтигэр сыһыаран, оҕону дэгиттэр сайыннарар үтүө үлэһиттэр бааллар. Мария Павловна Афанасьева Сунтаар улууһун Н.М. Родионова аатынан Оҕо дьоҕурун сайыннарар киин Кутанатааҕы филиалыгар фольклорнай бөлөҕү салайар. Кини 1990 с. Дьокуускайдааҕы музыкальнай училищены бүтэрбит. -Кутана оскуолатыгар үлэбин саҕалыахпыттан оҕолору норуот ырыатыгар-тойугар үөрэтэн барбытым. Аҕыйах ыйынан П.Ойуунускай “Эриэдэл Бэргэн бухатыыр“ олоҥхотун  […]

Оҕолорбун кытта Олоҥхо тыйаатырыгар 3-5 саастарыттан сылдьан саҕалаабыппыт. “Улуу Даарын”, “Дьырыбына Дьырылыатта”, “Кыыс Дэбилийэ”, “Хардааччы Бэргэн”, о.д.а. олоҥхолору биһирии көрдүбүт. Афишаны эрдэттэн манаһабыт, билиэт ылан баран, долгуйа кэтэһэбит, үөрэ-көтө испэктээккэ барабыт уонна астына-дуоһуйа көрөбүт. Олоҥхо испэктээгин көрүү куорат оҕолоругар сахалыы эйгэни кэҥэтэр, төрөөбүт тылга умсулҕаны уһугуннарар бэртээхэй ньыма дии саныыбын. Оҕолорум уу сахалыы саҥараллар, ааҕаллар-суруйаллар. […]

РФ үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыһа, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, саха норуотун фольклорун, олоҥхотун, оһуокайын уһулуччулаахтык толорбут, киэҥник сырдаппыт, ыччаты сахалыы кылыһахтаах ырыаҕа-тойукка ахсаабакка уһуйбут учуутал, алгысчыт Гаврил Гавриилович Колесов бу ыйга төрөөбүтэ 90 сылын туолла. Драма артыыһын, конферансье, сахалыы кылыһахтаах ырыаны-тойугу уһулуччулаахтык толорооччу уонна уһуйааччы быһыытынан норуот бүттүүнэ билинэр урааҥхай […]

“Аан дойду дьоно чулуу айымньытынан билиниллибит олоҥхобутугар хоһуйулларыныы, үктээтэххэ маталдьыйбат, охтон баранар мастаах, уолан бүтэр уулаах, ньуура уларыйа турар Орто туруу бараан дойду, билиҥҥи билим бигэргэтэринэн, баар буолбута баара-суоҕа 6 миллиард сыл буолбут! Быһа барыллаан 2,7 миллиард сыллар анараа уорҕаларыгар хайҕанар харахпыт арааран көрбөт быытыкаа биирис (virus) үөскүөҕүттэн олох саҕаланан, кубулуйа уларыйан (evolutio), куйаар кээмэйигэр […]

Биһиги култуурабыт устуоруйатыгар араас түгэн элбэх, олор кэккэлэригэр “Ньургун Боотур” национальнай опера сыанаҕа туруута – бу саха ускуустубатын өрөгөйдөөх чыпчаала. СӨ Национальнай бибилитиэкэтэ “Кэм уонна муусука” диэн бырайыак чэрчитинэн Москубаҕа ыытыллыбыт Саха сирин Күннэрин 65 сылыгар, Марк Жирков 130 сыллаах үбүлүөйүгэр, “Ньургун Боотур” опера турбута 75 сылыгар анаан кэмпириэнсийэ тэрийэн ыытта. Кэпсэтиини ускуустуба үтүөлээх үлэһитэ […]

Тыараһа нэһилиэгэр норуот тылынан уус-уран айымньыта — олоҥхо — бэркэ сайдыбыта. ХХ үйэ ортотугар диэри ситимэ быстыбакка кэлбитэ биллэр. Дьыл-хонук ааспытынан, олох былыргы, эрдэтээҥи олоҥхоһуттар ааттара-суоллара сурукка ситэри киирбэккэ умнуллубут. Онон XIX үйэттэн ыла олорон ааспыт олоҥхоһуттары чинчийии, үөрэтии уонна үйэтитии хайысхаларынан көрөн, сырдатар баҕалаахпыт. Чинчийии Тыараһа олоҥхоһуттарын  олохторун чинчийии ХХ үйэттэн саҕаламмыта. Таатта олоҥхоһуттарын олохторун, […]

Дьааҥы хайаларын тэллэхтэринэн таарыйан эргийэр киирбэт күннээх таас Дьааҥы дьонун олоҥхолоругар саха олоҕо-дьаһаҕа, дьылҕата төрөөбүт дойдутун ытыһын иһигэр уйаланара, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ үгэстэри үйэтитэ айанныыра, үс Дойдуну ааттыыра, куруук сырдык кыайыытын уруйдуура этиллэр. Дьааҥы олоҥхото сайдарын туһугар Манна ааспыт үйэлэргэ элбэх олоҥхоһут үөскээн-төрөөн ааспыт эбит буоллаҕына, билигин саҥа көлүөнэ олоҥхоһуттара, олоҥхо толорооччулара уһуйуллан тахсан эрэллэрэ уран […]

Этнограф, суруйааччы, политсыылынай Вацлав Серошевскай “Якуты. Опыт этнографического исследования” диэн аан дойдуга саха омугун олоҕун билиһиннэрбит кинигэтин II тома тахсыбыта. Олоҥхобут, сахабыт тылын дьылҕатын туһунан биһиги филологическай наука кандидата, П.А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Агафья Еремеевна Захарованы кытта сэһэргэстибит. — Агафья Еремеевна, үлэҕит тахсыбытынан эҕэрдэлиибит. Вацлав Серошевскай туһунан кылгастык ааҕааччыларбытыгар санатыахха эрэ. — Вацлав […]

В наши дни восстанавливается память о певце, поэте и олонхосуте родом из Амгинского района Алексее Агапове. Он сочинял собственные олонхо, записи которых дошли до наших дней и являются наследием якутского фольклора, передает SakhaDay. В 1922 году в селе Болугур Амгинского района в семье олонхосута Григория Агапова и его супруги Евфалии родились близнецы Алексей и Кирилл. […]

Олонхо является образцом устной культуры народа саха. На протяжении многих веков импровизаторы-олонхосуты выработали собственные методы сказывания, позволившие сохранить и передать поколениям ценности поэтической и песенной культуры, которые стали предпосылкой для развития народного и профессионального искусства. Основной целью исследования является изучение эпических песнопений в исполнении потомственного олонхосута А. Г. Агапова по экспедиционным материалам первого исследователя его […]

Намнааҕы П.П. Ядрихинскай-Бэдьээлэ аатынан Олонхо дьиэтин сүрүн үлэтинэн, дьоҥҥо култуура эйгэтин, эстетическэй уонна духуобунай иитиигэ усулуобуйаны тэрийии буолаллар. Олоҥхо дьиэтэ үгэс буолбут норуот айымньытын тарҕатар, сайыннарар аналлаах. Сүрүн болҕомтотун Саха норуотун култууратын нэһилиэстибэтин чөлүгэр түһэриигэ уонна тарҕатыыга уурар. 2022 сыл түмүгүнэн, сорудах туолуута 100% тэҥнэһэр – 10422 киһини хабан, 215 тэрээһин ыытыллыбыт. Олоҥхо дьиэтигэр 17 […]

Билигин дойдубутугар ыһыахтар алгыстара түстэнэр үтүөкэн күннэрэ үүннүлэр. Бу кэмҥэ саха буоларбыт ордук уһуктан, норуоппутугар, төрүт култуурабытыгар чугаһыыр курдукпут. Маннык алгыстаах тэрээһиннэргэ олус үчүгэйдик унаарытан, хаһан да истибэтэх да матыыппытын сыыйан, эдэркээн кыыс сахалыы ыллаан эйээритэрин үгүс киһи сэргии истибит буолуохтаах. Кини ыллаатаҕына, киһи кулгааҕа сымныыр, чуумпуран, санааҥ сылаанньыйар. Саха фольклорун, дэгэрэҥ ырыалары, хомуска матыыптары […]

Начиная с 2012 года Научно-исследовательский институт Олонхо СВФУ имени М.К. Аммосова активно участвует в организации Национального праздника Ысыах Олонхо. Ысыах Олонхо, возникший на рубеже двух веков, стал одним из механизмов духовного, культурного единения и развития многонационального народа Республики Саха (Якутия). Проведение масштабных республиканских Ысыахов Олонхо подтолкнуло муниципальные образования, совместно с научными учреждениями республики, к обобщению, […]

Кукушка в современном мировоззрении саха стала приобретать неоднозначный, негативный образ, нежели чем положительный. Но так ли было всегда? Древний образ кукушки на материале якутского олонхо в сопоставлении с алтайскими, хакасскими, шорскими и тувинскими эпическими текстами изучила Львова Сахая Даниловна, старший научный сотрудник-заведующий сектором «Олонховедение». Ею обнаружено и систематизировано пять основных устойчивых формул, содержащих образ кукушки […]

19 июня 2023 года в Реестре Федеральной службы по интеллектуальной собственности РФ зарегистрирована база данных «Наименования богатырских вооружений и снаряжений в якутском героическом эпосе олонхо» (Свидетельство № 2023621982). База данных составлена в процессе научно-исследовательской работы по теме «Эпический памятник нематериальной культуры якутов: текстологический, типологический, когнитивный и историко-сравнительный аспекты» старшим научным сотрудником-заведующим сектором «Лингвофольклористика» Научно-исследовательского института […]

Несколько дней назад завершила перевод Олонхо «Дугуйа Бөҕө» оймяконского сказителя Максима Аммосова, записанного с его уст в 1940 году этнографом и краеведом Сэhэн Боло.Это четвёртый эпос, переведённый мной.Он сильно отличается от переведённых ранее. Ибо это более архаичный вариант сюжета про одинокого богатыря-сироту. Автор, живя далеко в Оймяконе, не испытал сильного влияния традиций, стиля сказителей центральных […]

“Ыһыах Олоҥхо научил меня любить людей», — поделился со своими выводами один из глав поселений на неформальном итоговом обмене мнениями на Оргкомитете Ыһыаха Олоҥхо в Оймяконском улусе. Второй молодой глава сказал, что его обычно инертная мама вдруг стала активисткой и подруг подняла. Видимо, сначала хотела помочь сыну, а потом понесло волной общественного подъема. Так Оймяконский […]

Өймөкөөн улууһугар Олоҥхо ыһыаҕын үөрүүлээх аһыллыытыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков этиитэ: — Күндү доҕоттор! Бука барыгытын Олоҥхо ыһыаҕынан эҕэрдэлиибин! Үгүс үйэлэр анараа өттүлэригэр, сүүһүнэн көс сири уҥуордаан, биһиги аймах билэ дьоммут – бороҕоттор, байаҕантайдар, боотур уустара, намнар, онтон хаҥаластар, бүлүү бөлөхтөр – бу өйүмэлээх Өймөкөөн сирин сөбүлээн, ыҥырсан-сирдэтэн кэлэн олохсуйбуттара. Онон […]

Олоҥхо ыһыаҕар кини култуура волонтерунан үлэлии барбыта. Өймөкөөн Томторугар хас да күн иннинэ тиийэн, үлэ бөҕөтүгэр түспүттэрэ: хомуйуу-сууйуу, илдьии-таһыы, оҥоруу-толоруу… Олоҥхотугар анаан бэлэмнэнэр да солото суох сылдьыбыта. Соннук утуйар-утуйбат икки ардынан сынньаммакка да түбүгүрэ сылдьан, ыччат олоҥхоһуттар күрэстэригэр кыттара бу кэлбитин өйдөөн, тиэтэлинэн оҥосто охсон, күөн күрэс буола турар сиригэр тиийбитэ, номнуо улахан аҥаардара олоҥхолорун […]

Өрөбөлүүссүйэ иннинэ уонна сэбиэскэй былаас бастакы сылларыгар Чакырга оһуохайы тэҥэ нуучча хоробуота тэнийэ сылдьыбыт. Хоробуоту таһаарарынан кэрэ куоластаах ырыаһыт, оһуохайдьыт Гаврил Максимович Кузьмин уһулуччу эбитэ үһү. Дэлэҕэ Матыыптыыр диэн хос ааттаныа дуо?! Саввин Николай Егорович-Ороһу эмиэ аатырара. Ороһу өссө лабаххайынан биһиллибит сылгы кылынан устурууналаан, халыҥ маһынан кырыымпа оҥорон, бэркэ оонньуура кэпсэлгэ хаалбыт. Быраата Мэхээ ыһыахха […]

 Мин кинини бэйэтин, хайдах эрэ, олоҥхо персонаһын курдук ылынабын уонна оннук харахпар ойуулаан көрөбүн. Намыын саҥатын, уран тылын-өһүн, сэмэйдик туттан-хаптан сылдьарын, өйө-санаата дириҥин, билиитэ-көрүүтэ киэҥин, дьону кытта сэмэйдик, көрсүөтүк кэпсэтэр, алтыһар сахалыы майгытын иһин. Бэйэтигэр итинник диэбиппэр, күлэн кэбиһэн баран, олус судургутук: «Учуутал буоллаҕым дии!» — диэн хоруйдаабыта. Кырдьык, учуутал үөрэтэр биридимиэтин эрэ нөҥүө оҕоҕо […]

Сурукка тиһиллибит бастакы олоҥхонон “Эрэйдээх-буруйдаах Эр соҕотох” айымньы буолар. Саха уус-уран литературатын бастакы хараҥаччыта Афанасий Уваровскай нуучча академига Отто Бетлингк көрдөһүүтүнэн кылгатан суруйбута.  Бу аан маҥнайгы саха тылынан суруллубут сурук 1848 сыллаахха академик Александр Миддендорф «Сибиир хотугу уонна илиҥҥи өттүгэр айан» диэн кинигэтигэр сахалыы уонна ньиэмэстии тылларынан бэчээттэммитэ. Онтон ити матырыйааллар үс сыл буолан баран, 1851 […]

Оҕо суруйааччыта, фольклорист, тылбаасчыт, Арассыыйа уонна Саха Сирин суруйааччыларын, итиэннэ Арассыыйа суруналыыстарын сойуустарын чилиэнэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ, СӨ учууталларын учуутала, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына Петр Никифорович Дмитриев-Туутук төрөөбүтэ 85 сылынан Ойуунускай аатынан Литература түмэлэ ахтыы киэһэтин тэрийэн ыытта. “Петр Никифорович Дмитриев 1938 с. бэс ыйын 4 күнүгэр Мэҥэ […]

Былыр олоҥхо кээмэйин хас түүн толороллорунан көрөн быһаарар этилэр. Биир түүн толоруллары кыраларга киллэрэллэрэ. Икки түүн буоллаҕына – ортолорго. Оттон үстэн элбэх хонук олоҥхолонору — бөдөҥнөргө. Хараҥаҕа олоҥхолоноро ордук  В.Л. Серошевскай “Сахалар” диэн кинигэтигэр И.А. Худяков информатора Манчаары: “Ый устата толоруллар олоҥхону билэбин”, — диэн этэрин ахтар. А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй суруйарынан, кыһын сарсыардааҥҥы ууга диэри […]

Максимов Данил Петрович-Тоҥус Дайыыла 1916 сыллаахха Чуона (Садын) оройуонун Туой Хайа нэһилиэгэр төрөөбүт. Омугунан саха аҥаардаах эбэҥки.  Ийэтэ – эбэҥки. Данил Петрович Красноярскай кыраай Тура бөһүөлэгиттэн тэйиччи, Бүлүү өрүс баранар баһын диэки, Сүлүҥдэ күөл чугаһынан тарҕанан олорбут эбэҥки аҕа уустарыттан төрүттээх. Онон кини кэлии киһинэн биллэрэ.  Ол саҕана кинилэр дойдуларыгар улахан сут дьыллар саҕаламмыттар. Бөрөлөр […]

Аҕа дойду сэриитин иннинээҕи аҕай дьылга, оскуола кыһыҥҥы өрөбүлүн саҕана, биһиэхэ намыһах уҥуохтаах, киппэ көрүҥнээх, төгүрүк маҥан сирэйдээх, саас ортолоон эрэр киһи киирэн кэлбитэ. Киирээт, ийэбэр чуо тиийэн: -Харытыана, бу кыра оҕоҕун Дьарааһыны буой, тоҥон-тоҥон кэлэрбин кытта үрдүбэр түһэн, бу оҥордо, — диэн тириппитин көрдөрө-көрдөрө, дьиэлээх оҕонньору эмээхсинигэр үҥсүбүтэ. Дьарааһын таһырдьа сырыттаҕына, хоноһо кэлбитигэр үрдүгэр […]

2022 сыллаахха Аар Дархан этээччи аатын сүкпүт Семен Ильич Черноградскай – оһуохайы таһаарар, олоҥхону туойар, Саха Сиригэр тарбахха баттанар ытык кырдьаҕас. Олоҥхо абылаҥар хайдах ылларбытын, ханнык кэмтэн ыкса ылсан дьарыктаммытын туһунан бу ыстатыйаҕа кэпсиэҕэ. …Үһүс кылаас үөрэнээччитэ Сеня Черноградскай дьонун кытта дэриэбинэттэн үс биэ­­рэстэ тэйиччи сытар сиргэ олорор. Онон күн аайы оскуолаҕа сатыылыыр. Биир күн […]

Муус устар 3-5 күннэригэр тоҕус томтордоох Чурапчыга ыытыллыбыт СӨ Култууратын, ускуустубатын, литературатын күннэрин тэрийэн ыытыыга Дмитрий Дмитриевич да, Валерий Петрович да саамай көхтөөх кыттыыны ыллылар. Оттон удьуор чабырҕахсыт Мария Андреевна дойдутугар Хайахсыкка эмиэ уопсастыбаннай үлэ үөһүгэр сылдьара иһилиннэ. Кини хомуйан оҥоруутунан, быйыл “Чурапчы фольклора” диэн дьоһуннаах кинигэ күн сирин көрдө. Биир сарсыарда Чурапчытааҕы “Утум” норуот […]

Олоҥхоҕо оҕону хас сааһыттан уһуйуохха сөбүй? Тус бэйэм оҕо сылдьан тойуктаах айымньы кылыһаҕынан киэргэммититтэн иҥнэн, ис хоһоонун арааран истибэт этим, онон олоҥхо алыбар олох кэнники, улахан киһи буолан эрэ баран ылларбытым. Онон сылыктаан, «олоҥхо оҕоҕо анамматах айымньы» диэн санааны олоҕум устун илдьэ сылдьыбытым. Ол эрэн, сэбиэскэй иитиилээх пионер өйүн олоруутунан уонна төрүт култуураҕа кыра эрдэҕиттэн […]

Олоҥхону чинчийиигэ уонна оскуолаҕа үөрэтиигэ анаабыт үөлээннээхпит Нина Игнатьевна Филиппова туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Истипиэндьийээт, аспыраан, ийэ, учуонай Нина Игнатьевна Дьааҥы оройуонугар Верхоянскай куоракка алтынньы 27 күнүгэр 1946 с. сулууспалаах ыалга төрөөбүтэ. Ийэтэ кини букатын кыратыгар өлбүт, онон убайа Сахаардыын аҥаардас аҕа оҕото буолбуттар. Аҕалара Игнатий Васильевич эмиэ үс кыыстаах аҥаардас хаалбыт Ульяна Афанасьевна Слепцованы кытта […]

Хайа да кэмҥэ, ханнык да сиргэ, хайа да дьыалаҕа, туруоруммут соругу олоххо киллэрэргэ, этэргэ дылы, дьөрү салгыны да хамсатан ылбакка, чуумпутук, үгүс саҥата-иҥэтэ суох сылдьан, дьаныардаахтык барытын кэмигэр уонна, кылаабынайа, сөпкө оҥорон, үлэни үмүрүтэн, ситэрэн-хоторон иһэр дьон баар буолаллар. Оннук киһилээх буоллаххына, бу – дьол, бу – табыллыы. Оттон кинини таба көрөн, талан ылан, хамаандаҕа […]

1993 сыл. Франция Париж куоратыгар ЮНЕСКО-ҕа уһук хоту Саха Сирин быыкаай­каан кыысчаана Мира Самырова, сахалыы сайбаччы таҥнан тахсан, улуу суруйааччы Былатыан Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотуттан киһи эрэ сөҕүөх, кэрэхсиэх, үөрүөх-көтүөх курдук уһулуччу чаҕылхайдык толорбута. Оҕолор олоҥхону үөрэтэллэригэр холобур буолбута Ити саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбит суруйааччы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһын тэрийсибит уһулуччулаах бэлитиичэскэй диэйэтэл Былатыан Ойуунускай […]

Этэн көрө-көрө күлэр тэбэнэттээх 15 саас диэн киһи олоҕун дьикти сааһа буолар: ыраны ырыаҕа ыпсарар, баҕа санаалар булгуччу туолуохтаахтарыгар итэҕэйэр, сырдык кэрэ олоххо эрэнэр, күннээҕиттэн хатыламматы булан көрөр, маҥнайгы истиҥ иэйииилэргэ куустарар уһуктуу умсулҕаннаах, тыллыы тырымнас, үүнүү-сайдыы кэскиллээх кэмэ! Ол тэҥэ Олоҥхо тыйаатыра, төһө да былдьаһыктаах былыргы дьылларга айыллыбыт айымньыны оонньоотор даҕаны, олох киэҥ аартыгар […]

Олоҥхону чинчийэр институт үлэһитэ Марианна Тимофеевна Сатанар олоҥхону естественнэй наука ньымаларынан чинчийэн үөрэтэр. Онуоха кини физик идэлээҕэ, айылҕа сокуоннарын билэрэ тирэх буолар. Кини ХИФУ устудьуоннарын “Сырдат” диэн подкаст-бырайыактарыгар кэлэн, бу чинчийэр үлэтин туһунан кэпсээбититтэн сүрүнүн билиһиннэрэбит. Биэриини эдэр кэскиллээх учуонай Игорь Данилов бэркэ салайан ыытта. -Марианна Тимофеевна, эн 2021 сыллаахха «Эпическая модель мира в якутском […]