«Бу оҕолор ситэн, төһө эрэ үчүгэй олоҥхоһуттар буолаллар, онно тиийбит киһи!» — диирэ
Афанасий Егорович Соловьев Нам Таастааҕар 1935 сыллаахха төрөөбүтэ, ол эрээри киэҥ араҥаҕа Өлүөхүмэттэн төрүттээх Ийэ олоҥхоһут быһыытынан биллэр.
Кини төрөөбүт төрүт Нама олоҥхоһут буоларыгар улахан сабыдыаллааҕа. Оҕо сылдьан Таастаахха быыбар саҕана Хомустаахтан Мэхээлэ Зырянов диэн олоҥхоһут оҕонньор олоҥхолуурун истэр. Кэлин кини олоҥхолуур сураҕын иһиттэр эрэ, «эт атаҕынан эккирэтэн истэр этим» диэн ахтан ааспыттааҕа. «Онтон кэлин, биллэн турар, улахан олоҥхоһуттар Устин Гаврильевич Нохсооробу, Прокопий Прокопьевич Ядрихинскай-Бэдьээлэни истэн, олоҥхоҕо дьиҥнээхтик ылларбытым», — диирэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Ийэ олоҥхоһут, ыкса доҕоро Дмитрий Иванович Кривошапкин маннык ахтар: «Апанаасый истэн хаалбытын өйдүүр дьоҕура айылҕаттан бэриллибит диэхпин баҕарабын, бу сааһыран олорон санаатахпына, мин киниттэн балайда сааспынан кыра этим эрээри, уһун хоһооннору «добдугураччы» ааҕарын истэрим уонн сөҕөр этим».
1957-58 сылларга уус-уран самодеятельность саамай бастыҥ кыттыылааҕын быһыытынан Нам оройуонугар биллэн барбыт.
Кэлин «Кыһыл Таастаах» холкуоска үлэлиир кэммитигэр, Нам оройуонунааҕы «Ленин суола» хаһыакка «Уолан Дохсун» олоҥхотун быһа тардан бэчээттэппитэ, ити кэннэ холкуос сонунун быыс буллар эрэ хаһыакка суруйара.
Афанасий Егорович саха киһитин сиэринэн, олоҥхоһут быһыытынан ситэн, 90-с сыл саҥатыгар бастаан идэтийбит олоҥхону чинчийээччилэр уонна музыковедтар ыккардыларыгар биллэн барбыта. Кэлин киэҥ истээччигэ тахсарыгар, Норуот айымнньытын өрөспүүбүлүкэтээҕи дьиэтин олоҥхону тарҕатыыга, үйэтитиигэ үлэлээбит Николай Константинович Окоемов улаханнык өйөөбүтэ, «сир көмүһүн» булбуттуу үөрэн туран, отделбыт дьонугар билиһиннэрбитэ.
Аны ол булбут «көмүспүтүн», итиэннэ Дарья Андреевна Томскайаны, үөлээннээҕин Кирилл Никонович Никифорабы кытта бииргэ тутан, бары төгүрүччү арыаллыыр буолбуппут. Ол миссия миигин да аһары көппөтөҕө, аан бастакы киниэхэ аналлаах телевидениенэн таһаарыыны ыытан турабын. Онно «Уолан Дохсун» олоҥхотун бэрт уһуннук, иэйэн туран толорбутун өйдүүбүн.
Кэлин элбэхтик алтыһан барбыппыт, олоҥхо бэстибээллэригэр, араас таһымнаах кэмпириэнсийэлэргэ, семинардарга Өлүөхүмэттэн ыҥыртарарбыт, хаһан даҕаны аккаастаабат этэ, оккураҥ сааһыгар тулаайах хаалбытын иһин, олох ыараханын эҥэринэн тыырдар, бэрт холку майгылааҕа.
«Көхсүттэн күһүгүрээн, сатархайа суох тойуктаах» бэйэтин кэминээҕи олоҥхоһуттарын толорор сүрүннэрин, тус майгыларын тута сылдьарын туоһулуура.
Афанасий Егорович бэрт судургу, киһи иһигэр кииримтиэ этэ, күн уота харааччы мүлүрүппүт сирэйэ бу мытырыйан турааччы.
Биирдэ маннык ыйытан турабын: “Нам наһаа үчүгэй сир дии, тоҕо кэлбэккиний?”. Онуоха кини: «Кэргэним уонна оҕолорум Өлүөхүмэҕэ төрөөтөхтөрө, онно олохсуйан хааллым, сирэ-уота, дьоно-сэргэтэ үчүгэй буолан, иккис дойду оҥостон кэбистэҕим дии», — диэбитэ.
Ол да буоллар, Намын кытта хаһан даҕаны сибээһин быспатаҕа, табаарыстара да бааллара. Константин Никонович Тихонов уонна, ити үөһэ ахтыбытым курдук, Дмитрий Иванович Кривошапкиҥҥа хонон-өрөөн, ыллаан-туойан, уруккуну ахтан ааһара, «дойдум салгынынан тыынан кэллим» диэччи.
Дойдутугар эбэтэр ыраах барарыгар, саастаах»диэммит, биһиги кэлэригэр-барарыгар атаарар этибит. Сороҕор суумкатын туппутунан,эмискэ хос ортотугар киирэн турунан кэбиһээччи. «Хайаа, бэйэҥ кэллиҥ дуо? Кэлэргин биллэриэхтээх этиҥ», — диирбит. «Ээ, суох, чэ-бээ, үлэлии сылдьар дьону тоҕо да аралдьыттахпыный», — диирэ, Өлүөхүмэҕэ барарыгар портка киллэрэн атаарааччыбыт.
2008 сыллаахха Сунтаар Күүкэйигэр кыайан барбакка, Нам Модутугар оҕону олоҥхоҕо уһуйуу өрөспүүбүлүкэтээҕи креативнай лааҕыры арыйан үлэлэтэргэ күһэллибиппит.
Ол сайын, биһиги дьолбутугар, Афанасий Егорович дойдутугар кэлбитин истэн, тутуу баттаһа ыҥыртарбыппыт, хата, «сып» курдук Дмитрий Ивановичтыын кэлэн барбыттара, киэһэ хойукка диэри олоҥхолообута, ол кэмҥэ оруобуна кинини билэр оҕолор сынньаммыттара, онон наһаа санаата кэлэн аһыллыбыта.
«Олоҥхо дойдутун оҕотобун» бэстибээлбитигэр хара бу дойдуттан барыар диэри кэлэн ыалдьыттаан, олоҥхолоон барара, семинарбытыгар, маастар-кылаастарбытыгар кыттара.
«Олоҥхону толорор оҕолор бааллара наһаа үчүгэй, дьэ, бу оҕолор ситэн, төһө эрэ үчүгэй олоҥхоһуттар буолаллар, онно тиийбит киһи. Дьэ эһиги истиэххит буоллаҕа, эдэр дьон», — диэт киһигирэччи күлэрэ.
Сысолятина Зоя Григорьевна,
научнай-методическай уонна тас дойдулары кытта үлэҕэ Олоҥхо киинин исписэлииһэ,
Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ