Журнал Сурунаал

Начиная с 2012 года Научно-исследовательский институт Олонхо СВФУ имени М.К. Аммосова активно участвует в организации Национального праздника Ысыах Олонхо. Ысыах Олонхо, возникший на рубеже двух веков, стал одним из механизмов духовного, культурного единения и развития многонационального народа Республики Саха (Якутия). Проведение масштабных республиканских Ысыахов Олонхо подтолкнуло муниципальные образования, совместно с научными учреждениями республики, к обобщению, […]

Кукушка в современном мировоззрении саха стала приобретать неоднозначный, негативный образ, нежели чем положительный. Но так ли было всегда? Древний образ кукушки на материале якутского олонхо в сопоставлении с алтайскими, хакасскими, шорскими и тувинскими эпическими текстами изучила Львова Сахая Даниловна, старший научный сотрудник-заведующий сектором «Олонховедение». Ею обнаружено и систематизировано пять основных устойчивых формул, содержащих образ кукушки […]

19 июня 2023 года в Реестре Федеральной службы по интеллектуальной собственности РФ зарегистрирована база данных «Наименования богатырских вооружений и снаряжений в якутском героическом эпосе олонхо» (Свидетельство № 2023621982). База данных составлена в процессе научно-исследовательской работы по теме «Эпический памятник нематериальной культуры якутов: текстологический, типологический, когнитивный и историко-сравнительный аспекты» старшим научным сотрудником-заведующим сектором «Лингвофольклористика» Научно-исследовательского института […]

Несколько дней назад завершила перевод Олонхо «Дугуйа Бөҕө» оймяконского сказителя Максима Аммосова, записанного с его уст в 1940 году этнографом и краеведом Сэhэн Боло.Это четвёртый эпос, переведённый мной.Он сильно отличается от переведённых ранее. Ибо это более архаичный вариант сюжета про одинокого богатыря-сироту. Автор, живя далеко в Оймяконе, не испытал сильного влияния традиций, стиля сказителей центральных […]

“Ыһыах Олоҥхо научил меня любить людей», — поделился со своими выводами один из глав поселений на неформальном итоговом обмене мнениями на Оргкомитете Ыһыаха Олоҥхо в Оймяконском улусе. Второй молодой глава сказал, что его обычно инертная мама вдруг стала активисткой и подруг подняла. Видимо, сначала хотела помочь сыну, а потом понесло волной общественного подъема. Так Оймяконский […]

Өймөкөөн улууһугар Олоҥхо ыһыаҕын үөрүүлээх аһыллыытыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков этиитэ: — Күндү доҕоттор! Бука барыгытын Олоҥхо ыһыаҕынан эҕэрдэлиибин! Үгүс үйэлэр анараа өттүлэригэр, сүүһүнэн көс сири уҥуордаан, биһиги аймах билэ дьоммут – бороҕоттор, байаҕантайдар, боотур уустара, намнар, онтон хаҥаластар, бүлүү бөлөхтөр – бу өйүмэлээх Өймөкөөн сирин сөбүлээн, ыҥырсан-сирдэтэн кэлэн олохсуйбуттара. Онон […]

Олоҥхо ыһыаҕар кини култуура волонтерунан үлэлии барбыта. Өймөкөөн Томторугар хас да күн иннинэ тиийэн, үлэ бөҕөтүгэр түспүттэрэ: хомуйуу-сууйуу, илдьии-таһыы, оҥоруу-толоруу… Олоҥхотугар анаан бэлэмнэнэр да солото суох сылдьыбыта. Соннук утуйар-утуйбат икки ардынан сынньаммакка да түбүгүрэ сылдьан, ыччат олоҥхоһуттар күрэстэригэр кыттара бу кэлбитин өйдөөн, тиэтэлинэн оҥосто охсон, күөн күрэс буола турар сиригэр тиийбитэ, номнуо улахан аҥаардара олоҥхолорун […]

Өрөбөлүүссүйэ иннинэ уонна сэбиэскэй былаас бастакы сылларыгар Чакырга оһуохайы тэҥэ нуучча хоробуота тэнийэ сылдьыбыт. Хоробуоту таһаарарынан кэрэ куоластаах ырыаһыт, оһуохайдьыт Гаврил Максимович Кузьмин уһулуччу эбитэ үһү. Дэлэҕэ Матыыптыыр диэн хос ааттаныа дуо?! Саввин Николай Егорович-Ороһу эмиэ аатырара. Ороһу өссө лабаххайынан биһиллибит сылгы кылынан устурууналаан, халыҥ маһынан кырыымпа оҥорон, бэркэ оонньуура кэпсэлгэ хаалбыт. Быраата Мэхээ ыһыахха […]

 Мин кинини бэйэтин, хайдах эрэ, олоҥхо персонаһын курдук ылынабын уонна оннук харахпар ойуулаан көрөбүн. Намыын саҥатын, уран тылын-өһүн, сэмэйдик туттан-хаптан сылдьарын, өйө-санаата дириҥин, билиитэ-көрүүтэ киэҥин, дьону кытта сэмэйдик, көрсүөтүк кэпсэтэр, алтыһар сахалыы майгытын иһин. Бэйэтигэр итинник диэбиппэр, күлэн кэбиһэн баран, олус судургутук: «Учуутал буоллаҕым дии!» — диэн хоруйдаабыта. Кырдьык, учуутал үөрэтэр биридимиэтин эрэ нөҥүө оҕоҕо […]

Сурукка тиһиллибит бастакы олоҥхонон “Эрэйдээх-буруйдаах Эр соҕотох” айымньы буолар. Саха уус-уран литературатын бастакы хараҥаччыта Афанасий Уваровскай нуучча академига Отто Бетлингк көрдөһүүтүнэн кылгатан суруйбута.  Бу аан маҥнайгы саха тылынан суруллубут сурук 1848 сыллаахха академик Александр Миддендорф «Сибиир хотугу уонна илиҥҥи өттүгэр айан» диэн кинигэтигэр сахалыы уонна ньиэмэстии тылларынан бэчээттэммитэ. Онтон ити матырыйааллар үс сыл буолан баран, 1851 […]

Оҕо суруйааччыта, фольклорист, тылбаасчыт, Арассыыйа уонна Саха Сирин суруйааччыларын, итиэннэ Арассыыйа суруналыыстарын сойуустарын чилиэнэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ, СӨ учууталларын учуутала, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына Петр Никифорович Дмитриев-Туутук төрөөбүтэ 85 сылынан Ойуунускай аатынан Литература түмэлэ ахтыы киэһэтин тэрийэн ыытта. “Петр Никифорович Дмитриев 1938 с. бэс ыйын 4 күнүгэр Мэҥэ […]

Былыр олоҥхо кээмэйин хас түүн толороллорунан көрөн быһаарар этилэр. Биир түүн толоруллары кыраларга киллэрэллэрэ. Икки түүн буоллаҕына – ортолорго. Оттон үстэн элбэх хонук олоҥхолонору — бөдөҥнөргө. Хараҥаҕа олоҥхолоноро ордук  В.Л. Серошевскай “Сахалар” диэн кинигэтигэр И.А. Худяков информатора Манчаары: “Ый устата толоруллар олоҥхону билэбин”, — диэн этэрин ахтар. А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй суруйарынан, кыһын сарсыардааҥҥы ууга диэри […]

Максимов Данил Петрович-Тоҥус Дайыыла 1916 сыллаахха Чуона (Садын) оройуонун Туой Хайа нэһилиэгэр төрөөбүт. Омугунан саха аҥаардаах эбэҥки.  Ийэтэ – эбэҥки. Данил Петрович Красноярскай кыраай Тура бөһүөлэгиттэн тэйиччи, Бүлүү өрүс баранар баһын диэки, Сүлүҥдэ күөл чугаһынан тарҕанан олорбут эбэҥки аҕа уустарыттан төрүттээх. Онон кини кэлии киһинэн биллэрэ.  Ол саҕана кинилэр дойдуларыгар улахан сут дьыллар саҕаламмыттар. Бөрөлөр […]

Аҕа дойду сэриитин иннинээҕи аҕай дьылга, оскуола кыһыҥҥы өрөбүлүн саҕана, биһиэхэ намыһах уҥуохтаах, киппэ көрүҥнээх, төгүрүк маҥан сирэйдээх, саас ортолоон эрэр киһи киирэн кэлбитэ. Киирээт, ийэбэр чуо тиийэн: -Харытыана, бу кыра оҕоҕун Дьарааһыны буой, тоҥон-тоҥон кэлэрбин кытта үрдүбэр түһэн, бу оҥордо, — диэн тириппитин көрдөрө-көрдөрө, дьиэлээх оҕонньору эмээхсинигэр үҥсүбүтэ. Дьарааһын таһырдьа сырыттаҕына, хоноһо кэлбитигэр үрдүгэр […]

2022 сыллаахха Аар Дархан этээччи аатын сүкпүт Семен Ильич Черноградскай – оһуохайы таһаарар, олоҥхону туойар, Саха Сиригэр тарбахха баттанар ытык кырдьаҕас. Олоҥхо абылаҥар хайдах ылларбытын, ханнык кэмтэн ыкса ылсан дьарыктаммытын туһунан бу ыстатыйаҕа кэпсиэҕэ. …Үһүс кылаас үөрэнээччитэ Сеня Черноградскай дьонун кытта дэриэбинэттэн үс биэ­­рэстэ тэйиччи сытар сиргэ олорор. Онон күн аайы оскуолаҕа сатыылыыр. Биир күн […]

Муус устар 3-5 күннэригэр тоҕус томтордоох Чурапчыга ыытыллыбыт СӨ Култууратын, ускуустубатын, литературатын күннэрин тэрийэн ыытыыга Дмитрий Дмитриевич да, Валерий Петрович да саамай көхтөөх кыттыыны ыллылар. Оттон удьуор чабырҕахсыт Мария Андреевна дойдутугар Хайахсыкка эмиэ уопсастыбаннай үлэ үөһүгэр сылдьара иһилиннэ. Кини хомуйан оҥоруутунан, быйыл “Чурапчы фольклора” диэн дьоһуннаах кинигэ күн сирин көрдө. Биир сарсыарда Чурапчытааҕы “Утум” норуот […]

Олоҥхоҕо оҕону хас сааһыттан уһуйуохха сөбүй? Тус бэйэм оҕо сылдьан тойуктаах айымньы кылыһаҕынан киэргэммититтэн иҥнэн, ис хоһоонун арааран истибэт этим, онон олоҥхо алыбар олох кэнники, улахан киһи буолан эрэ баран ылларбытым. Онон сылыктаан, «олоҥхо оҕоҕо анамматах айымньы» диэн санааны олоҕум устун илдьэ сылдьыбытым. Ол эрэн, сэбиэскэй иитиилээх пионер өйүн олоруутунан уонна төрүт култуураҕа кыра эрдэҕиттэн […]

Олоҥхону чинчийиигэ уонна оскуолаҕа үөрэтиигэ анаабыт үөлээннээхпит Нина Игнатьевна Филиппова туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Истипиэндьийээт, аспыраан, ийэ, учуонай Нина Игнатьевна Дьааҥы оройуонугар Верхоянскай куоракка алтынньы 27 күнүгэр 1946 с. сулууспалаах ыалга төрөөбүтэ. Ийэтэ кини букатын кыратыгар өлбүт, онон убайа Сахаардыын аҥаардас аҕа оҕото буолбуттар. Аҕалара Игнатий Васильевич эмиэ үс кыыстаах аҥаардас хаалбыт Ульяна Афанасьевна Слепцованы кытта […]

Хайа да кэмҥэ, ханнык да сиргэ, хайа да дьыалаҕа, туруоруммут соругу олоххо киллэрэргэ, этэргэ дылы, дьөрү салгыны да хамсатан ылбакка, чуумпутук, үгүс саҥата-иҥэтэ суох сылдьан, дьаныардаахтык барытын кэмигэр уонна, кылаабынайа, сөпкө оҥорон, үлэни үмүрүтэн, ситэрэн-хоторон иһэр дьон баар буолаллар. Оннук киһилээх буоллаххына, бу – дьол, бу – табыллыы. Оттон кинини таба көрөн, талан ылан, хамаандаҕа […]

1993 сыл. Франция Париж куоратыгар ЮНЕСКО-ҕа уһук хоту Саха Сирин быыкаай­каан кыысчаана Мира Самырова, сахалыы сайбаччы таҥнан тахсан, улуу суруйааччы Былатыан Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотуттан киһи эрэ сөҕүөх, кэрэхсиэх, үөрүөх-көтүөх курдук уһулуччу чаҕылхайдык толорбута. Оҕолор олоҥхону үөрэтэллэригэр холобур буолбута Ити саха сэбиэскэй литературатын төрүттээбит суруйааччы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһын тэрийсибит уһулуччулаах бэлитиичэскэй диэйэтэл Былатыан Ойуунускай […]